Lịch sử rạng danh
Dựa theo Ngọc phả, Thư tịch cổ còn lưu giữ trong đình thì nơi tọa lạc của đình có thế đất đẹp, là nơi tụ linh tụ phúc của cả làng, trong đình thờ 3 vị danh tướng nhà Trần. 3 vị danh tướng này là người Tày, Nùng, quê ở trang Quang Lang thuộc Châu Ôn, phủ Trường Khánh (nay là huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn). Các vị Thành hoàng làng đều là những người tài cao, đức độ, chính trực, văn võ song toàn. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông thế kỷ XIII, 3 vị đã đứng lên chiêu mộ quân sĩ giúp vua Trần tham gia đánh hàng trăm trận lớn nhỏ, lập nhiều chiến công hiển hách.
 Nhiều đầu cột kèo bị mọt ruỗng nghiêm trọng. Ảnh: Quang Trần |
Trong kháng chiến chống Pháp, Mỹ, đình Ngò từng là cơ sở vững chắc tin cậy cho cách mạng, nơi diễn ra nhiều cuộc hội họp quan trọng, tuyên truyền về đường lối cách mạng của Đảng bộ cơ sở. Hiện tại, đình Ngò còn ghi lại dấu tích của nhiều sự kiện cách mạng tiêu biểu góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc trong các cuộc kháng chiến.
Từ năm 2001, đình Ngò được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia. Đầu tháng 3 âm lịch hàng năm, làng Ngò thường tổ chức lễ hội để ôn lại truyền thống tốt đẹp của cha ông thuở trước. Đây cũng là nơi giáo dục truyền thống cách mạng, lịch sử văn hóa của làng, có ý nghĩa to lớn trong đời sống tâm linh của mỗi người dân địa phương.
Hiện trạng rệu rã...
Đáng báo động, hiện nay đình Ngò đang có biểu hiện xuống cấp nghiêm trọng: Trong số 8 cột trụ chính, 17 cột nách, hiện đa số đã bị mối mọt ruỗng lõi gỗ, bề mặt ngoài nứt mủn, nhiều đầu cột kèo bị mọt ruỗng như mẩu gỗ mục. Vì vậy khung kèo của toàn bộ ngôi đình đã bị rệu rạo. Lo đình sập, người dân đã cho dựng rất nhiều cột chống phụ, nhưng cũng chỉ chống đỡ được mai mốt.
Trên mái, các hàng ngói đã bị xô đảo, nhiều viên đã vỡ vụn, hiện nay đình có biểu hiện siêu hẳn về hướng Tây. Hệ thống cửa gỗ cũ kỹ đã ẩm mốc xanh rêu và bị mối mọt đục mủn bên trong, rơi đầy bụi trắng xuống nền. Mặc dù cách đây ít năm, đình Ngò đã được Nhà nước đầu tư hơn 200 triệu đồng để tu bổ, nhưng cũng chỉ đủ chi phí đảo lại mái ngói hậu cung ngôi đình.
Ông Trần Văn Trúc, 51 tuổi, người đang trực tiếp trông coi đình Ngò cho chúng tôi biết: "Đêm ngủ, thi thoảng tôi lại thấy tiếng cột kèo lìa mộng rơi rụng, những ngày mưa nước dột tứ tung, tôi phải giăng áo mưa trên đỉnh màn để nằm trông coi khỏi ướt, còn những ngày bão to là lo sợ nhất, toàn thân đình rệu rạo, tiếng rung chuyển răng rắc... Hiện đình Ngò làng tôi xuống cấp quá nghiêm trọng, mong cấp trên sớm cho tu sửa...".
Còn theo ý kiến của một vị cán bộ Sở VHTT&DL Hà Nam thì số tiền trùng tu đình Ngò quá lớn, địa phương rất muốn làm nhưng kinh phí hạn hẹp, trong khi ngân sách hỗ trợ ngày càng ít đi do tình trạng khó khăn chung của nền kinh tế. Hơn nữa, số di tích cần trùng tu của Hà Nam còn khá nhiều, cùng một lúc không thể trùng tu nhiều di tích, mà phải làm dần, được tới đâu hay tới đó...
Quang Trần - Minh Thanh