Cơ chế tác dụng của thuốc an thần là ức chế các hoạt động thần kinh, đặc biệt tác động vào thể lưới trên não bộ. Nghiên cứu trên tế bào thần kinh người ta thấy, thuốc an thần có tác dụng làm tăng hoạt tính của GABA và do đó làm cho điện thế màng của tế bào thần kinh rơi vào tăng phân cực. Sự tăng phân cực này làm tế bào bị ức chế, không tiếp nhận thêm các kích thích thần kinh. Sự ức chế này đưa cơ thể vào trạng thái buồn ngủ và vào giấc. Độ nông hay sâu, ngắn hay dài của giấc ngủ hoàn toàn phụ thuộc vào loại thuốc bạn dùng, liều và cách thức dùng. Những yếu tố này có tác động lớn trong việc dùng thuốc an thần để ngủ và để trị bệnh.
 |
Trên thị trường có nhiều loại thuốc an thần khác nhau như seduxen (hoạt chất là diazepam), gardenal (hoạt chất là phenobarbital), rotunda, rotundin, cốm an thần, cao valerian... Để đạt được mục tiêu điều trị và độ an toàn cho người dùng thuốc, cần chú ý những điểm sau:
Dùng đúng thuốc
Thuốc an thần có nhiều loại khác nhau. Loại có tác dụng mạnh như gardenal, loại có tác dụng vừa như seduxen, loại có tác dụng trung bình yếu như rotunda. Vấn đề ở chỗ, tất cả các thuốc an thần, ngoài tác dụng an thần thì chúng còn có tác dụng chống co giật. Tác dụng nào chiếm ưu thế là tùy thuộc vào dạng thuốc được lựa chọn, tất nhiên không bỏ qua liều. Do đó, trong điều trị nếu vừa muốn an thần lại vừa muốn có tác dụng chống co giật thì nên chọn thuốc an thần loại mạnh. Nhưng nếu chỉ sử dụng tại gia và chỉ muốn ngủ nhẹ nhàng thì nên chọn thuốc an thần loại yếu.
Vì vậy, nếu chỉ muốn tác dụng an thần dễ ngủ nhẹ nhàng bạn nên chọn seduxen hoặc rotunda, rotundin, cao valerian. Những thuốc này có tác dụng an thần nhẹ nhàng.
Chọn đúng dạng
Chọn đúng dạng thuốc có nghĩa là chọn dạng viên, dạng dung dịch để tiêm, dạng thuốc viên đạn trực tràng hay dạng gel bôi hậu môn. Điều này là rất quan trọng trong chiến lược điều trị của bạn. Nếu như trong cấp cứu hoặc trong các trường hợp chống co giật, bạn chọn đường uống là thất bại. Vì phải mất một thời gian sau (kể cả với thuốc an thần loại mạnh) mới có tác dụng. Khi đó, bạn cần phải chọn dạng tiêm. Nhưng nếu chỉ là muốn khoan thai nhẹ nhàng vào giấc thì viên uống và cốm là dạng chọn hợp lý hơn cả.
Sử dụng đúng liều
Liều thuốc an thần có một vai trò quan trọng. Vì rằng, liều thuốc an thần khác nhau thì dẫn tới tác dụng trên thực tế khác nhau. Cùng là thuốc an thần loại nhẹ, nhưng nếu liều thấp thì đạt được tác dụng an thần, liều cao hơn đạt được tác dụng chống co giật, liều cao hơn nữa thì đạt được tác dụng gây mê. Vượt qua liều này thì chạm ngưỡng tử vong.
Ví dụ với seduxen đường uống, để giải lo âu thì chỉ cần dùng liều 2mg, để gây ngủ thì cần dùng liều cao hơn là 5mg, để chống giật cơ thì phải dùng đến liều 10mg. Nếu cần chống co giật trong động kinh thì phải dùng liều 20mg. Còn để có tác dụng tiền mê thì chỉ cần dùng liều 10mg là đủ.
Chọn thời điểm
Bạn cần chú ý về thời điểm dùng thuốc. Thông thường, với cách dùng tại nhà thì bạn nên dùng vào buổi tối. Với điều trị tại bệnh viện cũng nên dùng buổi tối, tránh dùng buổi trưa vì như thế sẽ làm ảnh hưởng tới hoạt động điều trị vào buổi chiều của chế độ điều trị.
Trong các trường hợp xử lý sự cố, bắt buộc chúng ta phải dùng tại thời điểm xảy ra bệnh, ví dụ như co giật. Còn tất cả các trường hợp dùng buổi tối là lựa chọn hàng đầu. Vì nó không ảnh hưởng đến ngày làm việc và điều trị của bạn.
Lưu ý tới nghề nghiệp
Uống thuốc an thần để trấn an giấc ngủ là rất quan trọng với người lao động. Nhưng bạn nên nhớ, thuốc an thần còn tồn dư rất dài sang cả ngày hôm sau. Điều không thể tránh khỏi là bạn sẽ bị ngầy ngật vào ngày hôm sau. Cho nên, nhớ các công việc ngày hôm sau là gì mà chọn cách dùng thuốc an thần thế nào. Nếu như ngày hôm sau có các công việc quan trọng, (lái xe, thí nghiệm khoa học, tính toán tài chính), khuyên bạn chỉ nên dùng liều an thần bằng một nửa hoặc một phần ba liều thông thường sẽ chỉ có tác dụng dễ vào giấc ngủ, hôm sau vẫn tỉnh táo có thể tiếp tục công việc mà không bị ngầy ngật do thuốc...
Không dùng kéo dài
Một nguyên tắc của thuốc an thần là không được dùng kéo dài. Nếu như dùng kéo dài sẽ gây lệ thuộc thuốc, rất nguy hiểm. Lệ thuộc có nghĩa là có thuốc thì mới ngủ được. Do vậy, thời gian dùng thuốc chỉ dưới 1 tuần. Nếu dùng kéo dài hơn nhất định phải đi khám lại và tìm nguyên nhân chính xác gây mất ngủ để trị. Vì lúc đó, mất ngủ không còn là vấn đề tâm lý của bạn nữa.
Chú ý tới sức khỏe
Một lưu ý rất quan trọng tới việc dùng thuốc đó là lưu ý tới các bệnh kết hợp của người bệnh. Nếu người bệnh mắc các bệnh tim hệ trọng hoặc các bệnh hô hấp nặng khi dùng thuốc an thần có thể nguy hiểm cho người bệnh, làm người bệnh ngủ luôn. Thậm chí tử vong do không có phản xạ gọi người thân cấp cứu hoặc bị ức chế hoàn toàn nên không thể duy trì hoạt động sống. Cần chú ý với những bệnh nhân này.
Nếu chẳng may phải dùng thuốc an thần thì bắt buộc phải dùng trong bệnh viện. Tại đó, các thầy thuốc chuyên khoa có thể theo dõi và xử lý khi có sự cố tiền tử vong xảy ra.
BS. Nguyễn An Viên