Từ nét đẹp văn hóa...
Là một trong những lễ hội lâu đời và gắn liền với các điển tích lịch sử Việt Nam, lễ hội phết Hiền Quan (xã Hiền Quan, huyện Tam Nông) nhằm tưởng nhớ và tôn vinh công lao của nữ tướng Thiều Hoa công chúa - Đức Thánh Mẫu Đại Vương, người giúp Hai Bà Trưng đánh giặc cứu nước. Việc tổ chức lễ hội phết Hiền Quan hàng năm vào mùa xuân để nhân dân ôn lại truyền thống đấu tranh giữ nước, dựng nước của dân tộc và thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” từ bao đời nay.
Theo truyền thống, lễ hội phết Hiền Quan gồm 4 phần: rước kiệu, tế lễ, kéo quân, đánh phết (còn gọi là cướp phết). Trong các nghi thức này, lễ cướp phết được quan tâm và thu hút đông đảo người dân tham gia nhất. Có 6 quả phết và 3 quả chúi để những người tham gia lễ hội cùng giành lấy. Hai thứ này được làm từ củ tre sơn đỏ, trong đó quả phết có đường kính khoảng 6-7cm và quả chúi nhỏ hơn, khoảng 4-5cm. Chiều ngày lễ hội, tại đền thờ Thiều Hoa công chúa sẽ diễn ra lễ tế. Sau các phần rước kiệu, tế lễ, kéo quân sẽ là lễ rước phết. Quả phết được vị chủ tế mang theo từ đền ra bãi đất trống (thường là thửa ruộng mới cày hoặc bãi cát ven sông), xung quanh chủ tế là hai hàng thanh niên trai tráng khỏe mạnh lập thành rào chặt chẽ để bảo vệ phết. Khi đến bãi đất trống, vị chủ tế sẽ đặt phết vào hố phết đã được đào sẵn và những người tham gia lễ hội sẽ cùng nhau tranh cướp quả phết (đặt phết vào hố phết hoặc tung lên cao). Người nào cầm được quả phết chạy qua cột cờ mốc giới coi như thắng cuộc. Sau khi một quả Phết đã có người giành được thì quả tiếp theo lại mới được đưa ra.
Sau khi các quả phết đã có chủ thì các quả chúi sẽ được đưa ra. Quả chúi không cần các lễ nghi như quả phết. Theo quan niệm của làng Hiền Quan, ném chúi là để “trừ tai viễn tống”, xua đi mọi rủi ro tật bệnh. Người dân quan niệm rằng nếu ai giành được quả phết và chúi, thậm chí chỉ chạm được tay vào là cả năm sẽ rất may mắn, gia đình ăn nên làm ra, phát tài phát lộc. Chính vì thế, phần cướp phết ở lễ hội Hiền Quan vài năm trở lại đây cũng như thực tại từ nét đẹp trở thành “điểm đen”, bởi cảnh thanh niên trai tráng tranh giành quả phết theo cách rất “dị”.
Cảnh “vỡ trận” tái diễn tại lễ hội Hiền Quan 2019 vừa qua, dù lực lượng an ninh trong và ngoài sân cướp phết đã rất nỗ lực để ngăn chặn “những điều trông thấy mà đau đớn lòng”.
Đến giá đắt cho sự phản cảm
Hội cướp phết Hiền Quan xuân Kỷ Hợi 2019 vừa diễn ra, tuy nhiên sau ngày khai hội (12 tháng Giêng), Sở VH-TT&DL tỉnh Phú Thọ đã yêu cầu Ban tổ chức lễ hội không tiếp tục tổ chức đánh phết vào ngày tiếp theo (13 tháng Giêng) bởi không đảm bảo an ninh như trong kịch bản đề ra trước đó. Thực tế phản ánh, dù rất nỗ lực để màn cướp phết ở lễ hội Hiền Quan 2019 đúng kịch bản, nhưng khi màn cướp phết diễn ra thì khung cảnh “vỡ trận” và hỗn loạn tiếp tục tái diễn đã khiến dư luận lắc đầu ngao ngán, báo chí tốn nhiều giấy mực.
Rút kinh nghiệm ở những mùa trước, Ban tổ chức lễ hội năm nay xây dựng sân đánh phết tại ruộng lúa thuộc xã Hiền Quan, bố trí dày đặc các lớp hàng rào mềm được căng từ dây và cọc gỗ từ vòng ngoài. Bên cạnh đó, lực lượng an ninh gồm công an, dân quân địa phương... cũng đứng ở nhiều vị trí trọng yếu trong và ngoài sân cướp phết. Thế nhưng chỉ sau 15 phút, hàng trăm thanh niên bất chấp tất cả đã xé rào, ùa vào cướp phết, phớt lờ sự ngăn cản của lực lượng an ninh. Do lượng người quá đông tham gia cướp phết nên xảy ra cảnh tượng giẫm đạp, vật lộn dưới bùn rất hỗn loạn chỉ với mục đích chạm tay vào quả phết đã diễn ra. Không ít lần chứng kiến cảnh tranh cướp, đuổi bắt phết của các thanh niên theo cách phản cảm, bạo lực nên lực lượng an ninh phải can thiệp. Điều đáng nói, tình trạng thanh niên tranh giành, thậm chí “thượng cẳng chân, hạ cẳng tay” để cướp phết ở lễ hội Hiền Quan đã diễn từ nhiều mùa lễ hội trước chứ không riêng gì năm nay. Bởi vậy không ít ý kiến đánh giá lễ hội Hiền Quan với màn cướp phết hỗn loạn là một trong những lễ hội bạo lực nhất dịp đầu năm ở nước ta.
Ngay sau khi nắm được thông tin lễ hội phết Hiền Quan 2019 “vỡ trận”, để xảy ra cảnh tượng hỗn loạn như mọi năm, ông Nguyễn Đắc Thủy, Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Phú Thọ đã yêu cầu Ban tổ chức lễ hội, UBND xã Hiền Quan không tiếp tục tổ chức đánh phết vào ngày tiếp theo. Đồng thời, lãnh đạo ngành văn hóa tỉnh Phú Thọ nhấn mạnh, nếu lễ hội Hiền Quan tiếp tục diễn ra cảnh hỗn loạn, không đảm bảo an ninh trong phần cướp phết và không làm đúng theo kịch bản “Đổi mới công tác quản lý và tổ chức Lễ hội Phết xã Hiền Quan” thì sẽ vĩnh viễn dừng tổ chức đánh phết trong những năm sau.