Thực tế cho thấy, việc chuyển tiền cho nhau từ các hành vi phi pháp như đánh bạc, chơi điện tử qua mạng ăn tiền (game online), mua bán hàng hoá dịch vụ phi pháp thông qua hệ thống ngân hàng là có thật. Tuy số lượng tiền chuyển qua kênh thanh toán ngân hàng không lớn so với quy mô toàn vụ án, nhưng đó là kênh thanh toán an toàn, hợp pháp đã được tội phạm công nghệ cao lợi dụng. Sự việc chỉ được phát hiện khi cơ quan điều tra công bố thông tin qua quá trình điều tra các vụ án. Đồng thời, điều này cũng đặt ra câu hỏi là cần làm gì để lành mạnh hóa hoạt động thanh toán tiền mặt qua ngân hàng và ngăn chặn chuyển tiền, thanh toán từ các hành vi vi phạm pháp luật?

Thực tế cho thấy, việc chuyển tiền của các nhóm tội phạm không khác biệt so với các giao dịch khác. Dù là  chuyển tiền cho nhau để chơi cờ bạc trực tuyến thông qua tài khoản ngân hàng nhưng lấy lý do là mua bán hàng hoá, dịch vụ hợp pháp thì ngân hàng rất khó phát hiện. Ngân hàng không thể lân la dò hỏi khách hàng lý do thực tế chuyển tiền là gì, vì có thể bị khách hàng tẩy chay và mất khách. Tuy vậy, hoạt động ngân hàng cũng cần cảnh giác khi khách hàng không mở các đăng ký dịch vụ kinh doanh có dòng tiền lớn mà lại có nhiều người nộp tiền vào tài khoản thì phải nghi ngờ và nghĩ cách để xác minh hay trình báo cơ quan chức năng. Hành động này cũng phần nào ngăn chặn dòng tiền không minh bạch và các giao dịch có tính chất thanh toán “tiền bẩn”. Tuy nhiên, có một vấn đề tế nhị là ngân hàng hoặc trung gian thanh toán sợ bị mất khách nên có thể lờ đi, đến đâu hay đến đó. Cụ thể, có thể là pháp nhân chuyển tiền bị nghi ngờ về một hoặc nhiều giao dịch, nhưng vì muốn giữ chân khách hàng nên ngân hàng bỏ qua.

Theo thông tin gần đây, trước thực tiễn phát triển ngày càng đa dạng của hoạt động thanh toán, sắp tới, Ngân hàng Nhà nước sẽ sửa đổi một số vấn đề tại Nghị định 101 về thanh toán không dùng tiền mặt và Thông tư 39 về trung gian thanh toán sẽ quy định trách nhiệm cụ thể của trung gian thanh toán, tổ chức tín dụng trong việc rà soát khách hàng và các đối tác cung cấp dịch vụ công nghệ thông tin hoạt động hợp pháp; yêu cầu họ phải tuân thủ các quy định pháp luật về phòng chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và các hoạt động phi pháp khác trong Luật Hình sự... như là chơi cờ bạc trực tuyến.

Việc thắt chặt hơn quy định theo thông lệ không có nghĩa sẽ thắt chặt điều kiện kinh doanh mà phải thực hiện các quy trình kiểm soát nội bộ ở từng tổ chức chặt chẽ và khoa học hơn. Cụ thể, sẽ có quy định để tăng cường quản trị rủi ro, yêu cầu rà soát khách hàng đặc biệt trước và sau khi ký hợp đồng dịch vụ giữa đối tác và ngân hàng hay trung gian thanh toán; đảm bảo các đối tác ký hợp đồng với ngân hàng phải là chủ thể kinh doanh hàng hóa, dịch vụ hợp pháp.

Giải thích về cơ sở thực tiễn ban hành Thông tư mới về giám sát các hệ thống thanh toán, Ngân hàng Nhà nước cho biết: Với sự phát triển ngày càng phức tạp của các tổ chức và các thành viên tham gia vào quy trình thanh toán, chuyển tiền trong nền kinh tế, các cơ quan/đơn vị giám sát hệ thống thanh toán đã được thành lập trên toàn thế giới. Ngày nay, hoạt động giám sát không chỉ hướng tới các hệ thống thanh toán riêng lẻ mà còn xem xét đến cả các kết nối xuyên biên giới cũng như sự phụ thuộc lẫn nhau của các hệ thống thanh toán trong nước.

Bên cạnh đó, các dịch vụ thanh toán cung ứng đến khách hàng cuối cùng thông qua hệ thống ATM, hệ thống thiết bị chấp nhận thẻ tại điểm bán, dịch vụ thanh toán qua internet, dịch vụ thanh toán qua chương trình ứng dụng trên điện thoại di động đang phát triển mạnh mẽ. Các dịch vụ thanh toán phục vụ khách hàng sử dụng dịch vụ cuối cùng tuy không tạo ra rủi ro hệ thống cho toàn bộ hệ thống tài chính nhưng đã đặt ra thách thức mới trong vấn đề quản lý an ninh, an toàn giao dịch thanh toán; phát hiện và loại trừ tội phạm công nghệ cao; bảo vệ người tiêu dùng… Các rủi ro trong hoạt động thanh toán khi phát sinh rất dễ tác động đến dư luận, ảnh hưởng đến sự tin cậy của người dân vào hệ thống ngân hàng.

Do đó, Ngân hàng Nhà nước với vai trò là cơ quan quản lý về hoạt động thanh toán, cần phải tiến hành hoạt động giám sát không chỉ đối với các hệ thống thanh toán quan trọng, mà còn cả dịch vụ thanh toán bán lẻ của các ngân hàng.

MINH QUÂN