Dưới đây là vài cảnh CM Pháp 1789 theo Jean Paul Bertaud kể lại trong Chuyện thường ngày thời Cách mạng Pháp 1789-1795. Qua những cảnh này, ta thấy không khí CM và tinh thần nhân dân Pháp hồi đó có nhiều nét y như nhân dân ta thời CM tháng Tám và buổi đầu kháng chiến chống Pháp:
Từ sớm ngày 14/7/1790, đường phố Paris đã đông nghịt người. Người ta gọi nhau, chen lấn nhau, có khi to tiếng, nhưng nụ cười luôn giữ trên môi. Vì hôm nay nhiều người nghỉ việc. Người ta không đến xưởng máy. Nỗi vất vả từ sớm tinh mơ đến lúc lên đèn, những lo toan như: cân thịt 6 xu, bánh mì khan hiếm, kiếm việc hàng ngày tại Quảng trường Grève, nơi tụ tập bạn bè phường thợ, tất cả những điều đó hãy gác đến ngày mai. Giờ đây, người ta hối hả tham gia vào một cuộc biểu tình được gọi là thiêng liêng. Tại Quảng trường Champ de Mars hôm nay, trong lễ kỷ niệm 1 năm ngày chiếm ngục Bastille, nhà vua và những người đẳng cấp thứ ba đều trở thành công dân. Những người trong giới tăng lữ và ngay cả những nhà “quái tộc” (cách gọi đùa giới quý tộc Pháp), tất cả sẽ cùng tuyên thệ liên minh với nhau vì hạnh phúc chung. Đi ngoài đường, họ mặc những bộ quần áo có màu sắc phổ biến giống sắc cờ xanh trắng đỏ. Quân Vệ quốc đứng rải rác trên đường. Họ là những thương gia hoặc những chủ hiệu nhỏ, những người bảo đảm cho nền trật tự mới.
Từ các tỉnh lẻ, hàng ngàn quân Vệ quốc đã tới Paris. Trước khi đi, họ đã hứa hẹn với nhau qua những hiệp ước liên minh về sự tương trợ và tình thân ái. Họ là quân liên minh và hôm nay là ngày Liên minh quốc gia. Họ đến để tham dự ngày đó và cũng để thăm Paris, thành phố mà họ coi như thánh địa từ hồi năm ngoái, khi tia lửa Tự do lóe sáng ở thành phố này. Chuyến đi của họ giống như một cuộc hành hương. Để đến Paris, một số đã đi bộ. Nhiều người khác đã chung nhau thuê xe. Những người xứ Buorgogne có khi phải đi mất đến 4,5 ngày, xứ Provence mất 12 ngày và ở các thành phố vùng sông Garonn thì mất đến gần 16 ngày. Họ được tiếp đón rất cởi mở. Binh lính của nhà vua ôm hôn họ như những người anh em.
Bánh mì nhân rau hoặc nhân bầu dục được dọn ra với món patê có hành, món lưỡi bò nấu cà tím và món lòng gà trống thiến nhồi nấm, nhồi nhân đào lạc hoặc nhồi tôm. Khách hàng còn có thể thưởng thức món sò huyết từ Saint-Malo hay từ Gersey đem đến. Nếu không thích ăn hoặc ví tiền quá lép, khách có thể bằng lòng với món súp màu cờ tam tài, các món rau được bày theo hình hoa thị với ba màu cờ quốc gia.
Trào lưu cách mạng, kể từ ngày 18/8/1792 còn được biểu lộ qua quần áo của mọi người trên đường phố. Không còn thấy những đồ lụa sọc chấm màu vàng, màu nâu, đồ lụa nâu, hàng đăng-ten mỏng, đồ lụa trơn... có thứ bị cấm dùng hoặc gần như thế. Nhiều cô gái ăn diện nổi tiếng phải tạm cất những váy áo đắt tiền, dùng lại những đồ cũ. Sau đó có cả những cửa hàng chuyên may quần áo thời trang của cách mạng, gọi là y phục ái quốc. Loại trang phục này được may bằng hàng len lẫn lông dê có sọc 3 màu. Một phần của tiền bán loại quần áo đó, cửa hàng gửi giúp những người nghèo khó. Năm đầu cách mạng, mọi phụ nữ đều tự nguyện đeo trên mũ phù hiệu quốc kỳ tam tài, 2-3 năm sau đã thành điều bắt buộc...
Hữu Ngọc