Xin đơn cử hai biểu tượng Cách mạng 1789 được đưa vào cuộc sinh hoạt của dân “bản xứ An Nam”: tượng thần Tự do và ngày hội Quốc khánh Pháp (14/7). Về thần Tự do, người Hà Nội sống thời Pháp hẳn còn nhớ tượng “Bà đầm xoè” ở quảng trường gần Cửa Nam (tên Pháp là Square Neyret). Đó là tượng thu nhỏ bức tượng khổng lồ Thần Tự do ở Mỹ (New York). Tượng đồng này cao tới 46m (kể cả bệ 71m), riêng bàn tay tượng đã dài 5,5m, nặng 225 tấn. Đây là món quà của nhân dân Pháp tặng nhân dân Mỹ để kỷ niệm sự liên minh cách mạng Mỹ-Pháp trong cuộc chiến dành độc lập của nhân dân Mỹ chống vương quyền Anh.
Tên chính thức bức tượng ở Mỹ là The Statue of Liberty Enlightening the Nations (Thần Tự do chiếu sáng các dân tộc). Kể cũng mỉa mai! Chính quyền thực dân Pháp cướp mất tự do của một dân tộc, lại dựng tượng thần Tự do ở giữa thủ đô dân tộc mất tự do. Cũng có thể là do ý kiến của một số ít chính khách Pháp thực sự có lý tưởng cộng hòa ngây thơ tin là chủ nghĩa thực dân có thể khai sáng các dân tộc thuộc địa, trong khi bản chất của thực dân là khai thác kinh tế và gây uy tín cường quốc. Một sự mỉa mai nữa của lịch sử là việc thực dân Pháp đưa lễ kỷ niệm Cách mạng Pháp vào sinh hoạt cộng đồng Việt Nam.
Ngày 14/7/1789 là ngày nhân dân Pháp làm Cách mạng, phá ngục Bastille tượng trưng cho chế độ chuyên chế (tuy mấy năm sau, vương quyền mới sụp đổ). Từ đấu tranh cho tự do bản thân, nhân dân Pháp đã đưa cách mạng đến lý tưởng tự do cho các dân tộc. Hoàng đế Napoléon I đã phản lại ý tưởng này sau khi lật đổ Cách mạng, xưng đế rồi cầm quân đi chiếm các nưóc khác. Thời hoàng đế Napoléon III, Pháp bắt đầu chiếm nước ta (1858). Đế chế đổ, phe Cộng hòa lên cầm quyền tiếp tục mở rộng chính sách thực dân, đến 1883 thì chiếm xong Việt Nam. Ngay từ buổi đầu chiếm đóng, Pháp đã tổ chức ngày Quốc khánh 14/7 trong cộng đồng người Việt.
Trong một chiến dịch ở Bắc Kỳ (1884-1886), bác sĩ quân y Hocquard đã thuật lại các trận bình định miền Bắc sau khi triều đình Huế đã chấp nhận đầu hàng Pháp và để Pháp “bảo hộ” đất nước. Hocquard đi theo đạo quân bình định. Ông là bác sĩ nhưng có sự tò mò tìm hiểu của một nhà dân tộc học, do đó, tác phẩm của ông ghi chép và ảnh rất có giá trị khoa học. Ở chương 13, trong hơn 10 trang, ông kể lại lễ hội Quốc khánh Pháp tổ chức ở Nam Định, kể rất tỉ mỉ và đồng thời miêu tả các trò chơi dân gian, âm nhạc, múa hát... Xin trích một số đoạn như sau:
“Hôm nay, ngày Quốc khánh 14 tháng 7, thành phố Nam Định, phố sá đều giăng đèn lồng màu cờ Pháp. Trước cửa mỗi nhà, cờ tam tài bay phấp phới... Bảy giờ sáng, trong thành bắn 21 phát súng đại bác khai mạc lễ hội. Mặc dù nóng nực, chúng tôi xuất hành từng đoàn. Mỗi bước đi được pháo nổ tứ phía chào mừng. Pháo tỏa khói đặc xịt, tiếng như xé vải. Phố đông người, đi lại khó khăn. Người An Nam vui tươi, mặt mày hớn hở...
Ở bờ sông, có lễ đài để các quan tây và ta ngồi xem các cuộc vui và trò chơi dân gian trên một khoảng đất rộng: leo cột mỡ, đánh đu, múa rối, diễn tuồng chèo, bịt mắt bắt dê, bắt lợn thả xuống sông, thi bơi chải...).
Tan hội, tôi nhập đoàn quan công sứ, quan tổng đốc và những quan lại khác. Đi trước là một trung đội lính khố xanh, kèm hai bên là lính thủy đánh bộ Pháp bồng súng. Đoàn đến đâu dân chúng cũng ngả nón ven đường, hàng nghìn chiếc pháo Tàu nổ ran... Tôi được mời dự tiệc quan Công sứ đãi các quan tỉnh An Nam ở Võ Miếu (Công sứ Pháp và Tổng đốc đọc diễn văn chúc tụng qua phiên dịch).
Đó là cảnh Hội tây (dân chúng gọi Quốc khánh Pháp 14/7 như vậy) diễn ra cách đây hơn một thế kỷ và tiếp tục diễn ra cho đến Cách mạng Tháng Tám 1945. Trình độ quần chúng thấp, không biết ý nghĩa Cách mạng Pháp 1789 nên hồn nhiên hưởng ứng các trò của Pháp tổ chức. Chỉ những nhà nho yêu nước thấy rõ cái lố lăng của trò mị dân của chính quyền thuộc địa, như cụ Nguyễn Khuyến (1835-1909) từng làm thơ giễu:
Khen ai khéo đặt trò vui thế!