Đúng là câu chuyện này không còn mới nữa. Không mới bởi chúng ta cũng đã bàn đến khá nhiều rồi. Phải công nhận những năm gần đây, nhờ công cuộc đổi mới đất nước, Hà Nội biến đổi rất nhanh. Đi về phía Tây khu vực Mỹ Đình hay phía Đông thành phố, là khu vực Long Biên nơi tôi ở, nhiều khu phố mới mọc lên, đẹp và rất sang trọng. Đi trên những con phố đó, ta tưởng mình đang ở một đất nước phương Tây phát triển nào đó. Thành phố thì văn minh. Nhưng công dân, những ông chủ của thành phố thì không ít người lại lạc hậu nếu không nói là rất mông muội, đã làm cho thành phố nhếch nhác đi. Đây cũng là điều được nhiều người quan tâm, không phải chỉ lãnh đạo Hà Nội, người dân chân chính của Hà Nội mà đồng bào cả nước bởi Hà Nội đâu phải của riêng người Hà Nội. Đây là Thủ Đô, là bộ mặt của một đất nước đang phát triển. Lãnh đạo Hà Nội cũng đau đáu về vấn đề này. Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành uỷ Hà Nội Hoàng Trung Hải từng nói trên báo chí: “Chúng ta phải biết xấu hổ khi để phố phường bẩn thỉu, nhếch nhác”. Đặc biệt là chuyện vệ sinh. Đã từng có ông “đi tè” vào dải phân cách ở giữa đường phố trong giờ cao điểm, người xe đông nghịt cả hai làn đường. Đoạn video ấy đã gây sốt trong cộng đồng mạng. Nhà tôi ở phố Bồ Đề, quận Long Biên, hàng ngày tôi vẫn đi về trên đường Trần Nhật Duật. Ở đó có bức tranh tường bằng gốm sứ dài 5km dọc đê Sông Hồng. Nhiều sự kiện lịch sử của dân tộc, nhiều danh thắng nổi tiếng của đất nước được các họa sĩ kỳ công tái hiện bằng gốm sứ. Đây cũng có thể được xem như một “cảnh quan” của Thủ đô. Vậy mà hầu như ngày nào, khoảng 7 - 8 giờ tối tôi cũng gặp những quý ông cứ dựng xe máy ở vệ đường rồi ngang nhiên phóng thẳng những luồng khai mò vào đó. Họ đã biến bức tranh tường thành cái toilet khổng lồ. Đấy là tuyến phố chính đi Hải Phòng, Hạ Long rồi ra sân bay có bao khách quốc tế qua lại. Người ta sẽ thấy kinh hoàng và không còn hiểu chúng ta ra làm sao cả. Nhưng nói đi cũng phải nói lại. Bài tiết là nhu cầu tối thiểu của con người. Cả tuyến phố dài như thế chẳng có cái nhà vệ sinh nào thì người ta biết “đi” vào đâu? Nếu họ đáng trách một thì chúng ta đáng trách mười. Không ai “vô can” trong chuyện này cả...
Ở các nước, không bao giờ có chuyện như vậy. Đường phố của họ luôn đẹp và sạch. Vì thế quần áo không bao giờ bẩn. Lúc nào muốn giặt thì giặt thôi. Còn ở ta, mồ hôi cộng với bụi đường, chỉ sau mấy tiếng, cổ áo đã vàng khè. Ngoài đường thì bụi và rác ngập ngụa. Người Việt mình chỉ có thói quen giữ vệ sinh ở trong căn nhà mình. Còn ngoài cửa sổ là đường phố. Mà đường phố thì không phải nhà mình, họ có thể xả rác bừa bãi. Chẳng ai nhắc nhở. Vào ngày rằm, mồng một hay ngày Tết cúng ông Công ông Táo, người ta thả cá và xả cả rác xuống Sông Hồng. Hai bên đường dành cho xe máy ở cầu Chương Dương ngập ngụa túi ni lông và rác thải. Với người nước ngoài, điều ấy thật kinh khiếp. Tôi rất ngượng và phải nói là vô cùng xấu hổ khi vào những ngày nghỉ thứ Bảy hoặc Chủ nhật, nhiều vị đại sứ các nước hoặc các du khách quốc tế thường lao động công ích bằng cách tham gia nhặt rác quanh Hồ Gươm. Đấy chính là lời “nhắc nhở” của họ về ý thức giữ gìn cảnh quan và bảo vệ môi trường đấy. Cán bộ của ta không có thói quen “xuống đường” làm người văn minh như thế. Ở các nước không bao giờ có chuyện ném mẩu thuốc lá xuống đường chứ đừng nói đến chuyện xả rác ở nơi công cộng. Nhà văn nổi tiếng Cao Tiến Lê sau chuyến thăm Mỹ đầu tiên đã viết đến mấy phóng sự, trong đó có chi tiết ông nói rằng, đường phố Mỹ sạch đến mức nếu có lấy khăn mùi xoa mà quệt xuống đường thì chiếc khăn vẫn trắng bong và không hề nhuốm bụi. Tôi nhớ lúc ấy, có người còn tỏ ra bực bội, đã gay gắt phê phán nhà văn ăn phải bả của bọn tư bản giãy chết, đã ca tụng đế quốc sài lang. Nhưng những ai đã từng qua Mỹ sẽ thấy nhà văn dù có chút cường điệu cũng chẳng có gì sai. Đường phố Mỹ sạch là điều có thật. Và không phải chỉ ở Mỹ, đường phố quốc gia nào cũng thế, sạch đẹp và nề nếp. Nó sạch đến mức chỉ nghĩ đến việc vứt mẩu thuốc hay cái giấy gói kẹo xuống là đã thấy xấu hổ rồi. Và nếu như ai lỡ tay vứt mẩu thuốc ra đường thì sẽ bị phạt từ 200 - 500 USD hoặc còn nặng hơn nữa. Nhưng để bảo đảm cho việc giữ vệ sinh môi trường như thế, trên đường phố của họ luôn có những thùng rác và nhà vệ sinh. Cứ mấy trăm mét lại có một thùng rác. Thùng rác mang hình con chim cánh cụt hay cái bình hoa. Nó thực sự là một vật trang trí trên đường phố rất đẹp và trang nhã. Nhà vệ sinh cũng vậy. Khu vệ sinh nằm chìm dưới lòng đất hoặc nếu có nhô lên thì cũng được trang trí rất đẹp như một cảnh quan để có thể dễ dàng hòa nhập vào môi trường xung quanh. Ở ta có khi cả một tuyến phố dài chẳng có một thùng rác nào cả. Nhà vệ sinh cũng không. Mà như tôi đã nói, bài tiết là nhu cầu tối thiểu của mỗi con người. Cái nhu cầu tối thiểu ấy không được đáp ứng thì điều gì xảy ra tất sẽ xảy ra thôi. Đó là sự phi lý. Và nhìn đâu tôi cũng thấy sự phi lý...
Bức tranh tường bằng gốm sứ dài 5km dọc đê Sông Hồng đẹp như thơ (ảnh trái) là nơi “người Tràng An” ngang nhiên vứt phế thải và phóng uế bừa bãi (ảnh phải).
Điều đáng mừng là kíp lãnh đạo mới của Thủ đô đã rất quan tâm đến vấn đề này, như lời nhắc nhở của Bí thư Thành ủy Hoàng Trung Hải mà tôi đã dẫn ở trên. Mới đây, tình cờ gặp Chủ tịch thành phố Nguyễn Đức Chung, tôi cũng biết ông đang triển khai rốt ráo những việc làm trước mắt. Trong 8 vấn đề đang tiến hành, có việc xây dựng nhà máy xử lý rác thải và vệ sinh môi trường. Là một cử tri Thủ đô, tôi mong các vị lãnh đạo, các nhà quản lý hãy khẩn trương vào cuộc, không phải chỉ “quán triệt” chung chung mà hãy làm những việc cụ thể: Đặt các thùng rác ở các tuyến phố. Rồi xây dựng các nhà vệ sinh công cộng. Về vấn đề này, chúng ta cần tham khảo các nước văn minh, đừng để các thùng rác quá lớn gây phản cảm, cũng không để lưu cữu gây hôi thối. Nhà vệ sinh cũng vậy. Phải xây dựng như một cảnh quan để hòa nhập với bối cảnh chung của phố phường. Rồi kết hợp cùng giới truyền thông, Bộ Công an, Bộ Giáo dục tuyên truyền, giáo dục người dân có ý thức bảo vệ môi trường ngay từ lúc mới lẫm chẫm bước chân vào lớp 1. Cha ông ta rất sâu sắc, các cụ bảo: “Chẳng thơm cũng thể hoa nhài/ Chẳng thanh lịch cũng là người Tràng An”. Không phải chỉ có người Hà Nội, ai cũng là người Tràng An cả. Bởi trong đời, ai chẳng một lần ghé qua Hà Nội. Ở Hà Nội, dù chỉ chốc lát, ta cũng vẫn phải là người Hà Nội, là người Tràng An. Nghĩa là vẫn phải đại diện cho gương mặt sáng láng của cả nước, nơi “lắng hồn núi sông ngàn năm” để ứng xử những việc trước mắt, cả những điều chỉ trong giây lát, bởi đây là Thủ đô của một đất nước văn hiến.