Kỳ II: Học sinh tiểu học 75 tuổi
Khi cuộc sống của đồng bào Tày ở bản Nhạp đã dần ổn định, những cánh rừng nghiến Pu Na Toong, Hặm Hoọc hàng trăm năm tuổi đã được người dân giữ gìn cũng là lúc già làng Xa Văn Thế trăn trở với sự học, với cái chữ của con em mình. Thêm một lần nữa già Thế nhờ người làm đơn gửi huyện xin lớp về bản. Để làm gương cho lũ trẻ, ở tuổi 75, già lại cắp sách tới trường.
“Có chữ sẽ có ấm no, sẽ không khổ nữa”
Đó là tâm nguyện của già Xa Văn Thế. Đã bao đời, cuộc sống của người dân ở bản Nhạp trông lên chỉ thấy núi, thấy rừng xanh trùng trùng điệp điệp. Tầm mắt chưa khi nào nhìn xa quá ngọn núi Pu Canh. Không có cái chữ, cái đầu không sáng, không nghĩ được nhiều. Chẳng vậy mà cứ mãi quanh quẩn với cái đói, cái nghèo. Già Thế luôn đau đáu: “Chỉ vì không có chữ nên mới phải lên rừng đào củ mài, hái măng. Không có chữ nên người dân mới nghe theo lâm tặc đi phá rừng. Có chữ thì dân bản mới bớt nạn rượu chè, đánh chém nhau. Thiếu con chữ là chỉ có đói nghèo”.
Nhờ có cái chữ mà đời sống dân bản đã đổi thay.
Lần đầu tiên con chữ đến được với người dân bản Nhạp vào năm 1954, có nghĩa là đã cách đây 55 năm. Từ đó cho đến năm 2006, ở đây chỉ có lớp cấp I của Trường tiểu học Đồng Chum. “Trường cấp II thì ở xa lắm, từ bản Nhạp phải đi bộ băng rừng mất cả buổi mới tới trường. Muốn đi học cũng chẳng được vì nhà nào cũng nghèo, cũng đói. Cái ăn không đủ thì làm sao mà gánh được cái chữ về”, già Thế cười buồn. Điều đó cũng đồng nghĩa là trẻ con ở bản Nhạp chỉ học hết cấp I rồi lại ở nhà theo bố mẹ lên rừng, suốt ngày trên nương trên rẫy. Theo nương theo rẫy, con chữ cũng dần rơi rụng dưới mỗi gốc ngô, luống sắn. Với lại, đến trường học sách giáo khoa bằng chữ phổ thông nhưng khi về nhà thì lại chủ yếu nói bằng tiếng Tày nên đa phần các em đều nói tiếng phổ thông vẫn chưa sõi. “Sự học ở đây dang dở như lúa đương thì con gái mà trời làm hạn. Chỉ còn lại nỗi nhọc nhằn”, già Thế ví von.
Suốt những năm làm trưởng xóm, công an viên rồi được dân bầu làm đại biểu hội đồng nhân dân xã và khi trở thành Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Đồng Chum, già Thế luôn trăn trở, đau đáu làm thế nào để người dân xóm Nhạp không còn thất học giữa chừng, cái chữ được đưa về bản nhiều hơn. Nhiều đêm mất ngủ, già mướt mồ hôi trán chỉ nghĩ một điều: “Làm sao đưa được con chữ về bản. Giữ rừng, đuổi con ma đói - khó như thế còn làm được, chẳng lẽ mình lại thua giặc dốt?!”. Trăn trở, suy nghĩ, già thấy mình phải làm. Và già đã bàn bạc với xã xin Phòng giáo dục huyện Đà Bắc mở một lớp học cấp II tại bản Nhạp. Già Thế lại là người viết đơn và một lần nữa đi bộ hơn 60km về huyện trình bày ý nguyện.
Ý nguyện đó đã trở thành hiện thực khi năm học 2003 - 2004, Phòng giáo dục huyện Đà Bắc đã chính thức mở chi trường Trung học cơ sở Đồng Chum tại xóm Nhạp. Có trường, có lớp, có thầy cô về dạy, già không quản tuổi cao sức yếu đã đến từng nhà vận động các gia đình cho con em đi học. Để làm gương cho lũ trẻ, già đã xung phong xin nhận làm lớp trưởng. Khi đó, 75 tuổi, hàng ngày, già cũng 2 buổi cắp sách tới trường không kể ngày nắng hay mưa.
Già Thế xem lại thành tích học tập của mình.
Già đi học để trẻ noi theo
Rất chân tình, cũng thật nồng ấm và cởi mở, già Xa Văn Thế tâm tình: “Bố (cách nói thân mật của đồng bào ở vùng cao) đi học trước là để trẻ noi theo rồi sau đó cũng muốn học lấy cái chữ để còn biết những chính sách của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào dân tộc mình và cũng để khuyên bảo mọi người dân trong làng, trong xóm không vi phạm pháp luật”.
Cách đây khoảng 5 năm, trẻ con ở bản Nhạp của già Thế thường học hết cấp I rồi lại phải ở nhà. Chẳng có mấy đứa học lên đến cấp II. Nhiều thanh niên trai tráng trong làng xóm có thể tuyển vào bộ đội nhưng do học hành kém nên chẳng có đứa nào được nhận. Cũng vì đó mà việc đào tạo nguồn cán bộ cho địa phương cũng bị hạn chế. Do vậy, việc làm của già Thế như dòng nước mát tưới cho vùng đất cằn trơ sỏi đá. Có trường, có lớp nhưng làm sao để các cháu đi học đầy đủ. Già lại tự mình đi vận động cả bản được 64 cháu đến lớp. Ngày khai trường, cả bản Nhạp tưng bừng như ngày hội. Ngồi trong lớp, già cũng vui lây. “Thấy bố đi học cùng, lũ trẻ mừng lắm. Nhiều đứa cứ bảo nếu bố mà nghỉ thì chúng cũng nghỉ theo. Thế nên dù ốm đau gì thì bố cũng phải cố đến trường”, già tâm sự. Rồi già kể: “Sau khi khai giảng được khoảng 20 ngày thì bố phải đi tập huấn dưới huyện 5 ngày theo chương trình của Hội Người cao tuổi. Lũ trẻ tưởng bố không học nữa nên chúng theo nhau bỏ học mất 20 đứa. Tập huấn về, bố phải đi vận động từng đứa quay trở lại lớp học. Thế rồi 100% học sinh lớp của bố cũng thi đỗ tốt nghiệp”.
Để có được tấm bằng tốt nghiệp này, đối với già Thế là cả một chiến công.
Đi học để làm gương cho lũ trẻ, thế nên già Thế cũng chịu khó và chăm chỉ học. Già bảo: “Tuy cao tuổi nhưng bố không chểnh mảng học hành. Mình phải làm gương cho các cháu noi theo”. Đi học, già chỉ thích học các môn xã hội. Còn các môn tự nhiên, già bảo học còn “cứng hơn cả nhai ngô, điểm lẹt đẹt chỉ hơn 5 phẩy”. Tuy học lực trung bình nhưng hạnh kiểm của già luôn đạt tốt. Như thế, đối với những người như già, đó là một sự nỗ lực rất lớn. Không chỉ nỗ lực, cố gắng học mà trên cương vị là lớp trưởng, già Thế còn vận động các “bạn” trong lớp trồng ngô ở bãi đất trước sân trường để lấy tiền mua sách vở tặng bạn nghèo. Nhờ đó mà nhiều “bạn” học của già Thế được đến trường với đầy đủ sách vở. Đến nay, phong trào đó do già Thế phát động vẫn được các em học sinh ở chi trường xóm Nhạp tiếp tục thực hiện. Cầm trên tay tấm bằng tốt nghiệp bậc THCS, già Thế vui vẻ: “Đi học khó hơn cả đi vận động nhân dân thôi không phá rừng. Có được tấm bằng tốt nghiệp này, đối với bố là cả một chiến công”.
Cái tâm, cái tình của già làng Xa Văn Thế đối với người dân bản Nhạp cứ mãi mát lành như ngọn gió trên cánh rừng Pu Na Toong, Hặm Hoọc. Nay ở tuổi 77 nhưng dường như chẳng có lúc nào già ngơi nghỉ. Ngoài công việc Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Đồng Chum, già còn là Chủ tịch Hội Khuyến học xã, Trưởng ban hòa giải xóm. Phía sau những việc làm đó bao giờ cũng là một mục đích giản dị nhưng cao cả: Làm việc cho dân thì đắn đo suy nghĩ gì.
Bài, ảnh: Phúc An
