Cây chàm lá to còn có tên khác là chàm mèo. Là loại cây nhỏ cao 40 - 80cm (có khi đến 2m). Thân nhẵn, phân nhánh nhiều, phình lên ở các mấu. Lá mọc đối, hình trái xoan hay bầu dục thon, mép có răng hay khía tai bèo, các lá cùng một đôi thường không bằng nhau. Hoa mọc so le hay mọc đối, xếp thành bông ít hoa; các bông này lại xếp thành chuỳ; đài cao 1cm, các lá đài nhọn; tràng hoa màu lam đến tím. Quả nang dài, không lông. Mùa hoa quả vào tháng 11 - 2. Bộ phận dùng làm thuốc là lá và rễ, lá thu hái lúc giai đoạn bánh tẻ (không non quá hoặc già quá), đem về phơi khô.
Cây mọc hoang ở các thung lũng ẩm ướt, các núi đá và được trồng ở các tỉnh vùng cao ở miền Bắc như: Lào Cai, Lai Châu, Sơn La, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn... để lấy cành lá nhuộm màu vải có màu xanh chàm.
Một số bài thuốc thường dùng theo kinh nghiệm
Bài 1: Chữa cảm mạo phong nhiệt: Rễ chàm lá to 15g, bạc hà 9g, sinh cam thảo 3g, đại thanh diệp 10g, cát cánh 10g. Tất cả đổ vào ấm cho nước ngập sắc lấy 200ml uống ngày một thang, uống 2 - 3 lần. Dùng liền 5 ngày.
Bài 2: Chữa cảm cúm, sợ lạnh, đầu mình đau nhức khát nước, kém ăn: Rễ chàm lá to 30g, hoàng cầm 15g, huyền sâm, cát cánh, liên kiều, sài hồ, ngưu bàng mỗi vị 10g, mã bột, cam thảo, trần bì, cương tàm, bạc hà mỗi vị 5g, thăng ma 3g. Tất cả đổ vào ấm cho nước ngập sắc lấy 200ml uống ngày một thang, uống 2 - 3 lần. Dùng liền 5 ngày
Bài 3: Hỗ trợ chữa viêm gan cấp tính: Rễ chàm lá to 50g, kim tiền thảo 50g, nhân trần 50g, hoàng cầm 25g, sa tiền 20g, chỉ xác 20g, mộc hương 15g, mang tiêu (hòa sống) 15g. Tất cả đổ vào ấm cho nước ngập sắc lấy 300ml uống ngày một thang, uống 2 - 3 lần. Dùng liền 10 ngày
Bài 4: Chữa ho, viêm amidan: chàm lá to khô 15g, bồ công anh 15g; huyền sâm 12g. Tất cả đổ vào ấm cho nước ngập sắc lấy 300ml uống ngày một thang, uống 2 lần. Dùng liền 10 ngày.
Bài 5: Cầm máu vết thương nhỏ hẹp: Lấy lá chàm lá to và thân rễ gừng gió giã nát, đắp vào vết thương băng giữ 2 giờ thay băng.
Bài 6: Hạ sốt, khát nước: Lá chàm lá to khô 15g (tươi 30g), kim ngân hoa 30g, thạch cao sống 20g. Tất cả rửa sạch, cho vào ấm đổ 500ml nước, sắc uống ngày một thang, chia 2 - 3 lần.
Bài 7: Chữa viêm họng: Rễ chàm lá to 12g, hoàng bá 8g, kim ngân hoa 10g, đại hoàng 9g, cam thảo 5g. Tất cả đổ vào ấm cho nước ngập sắc lấy 300ml uống ngày một thang, uống 2 lần. Dùng liền 5 ngày
Bác sĩ Thu Vân