Hằng năm, cứ mỗi khi mùa mưa đến là bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) lại diễn ra phức tạp, đến thời điểm này, dịch bệnh đã lan ra nhiều tỉnh thành, đặc biệt là các tỉnh phía Nam. Để ngăn chặn bệnh SXHD bùng phát và có nguy cơ lan rộng, cần hiểu biết thêm về bệnh SXHD và cách thức lây truyền của bệnh.
Bệnh sốt xuất huyết do đâu mà có?
Sốt xuyết huyết do virut Dengue gây ra. Virut Dengue thuộc giống Favivirus. Có 4 týp huyết thanh (từ Den - 1 đến Den - 4) nhưng ở từng địa phương hay vùng, miền có thể có các týp huyết thanh gây bệnh khác nhau. Ở nước ta, bệnh SXHD có cả 4 týp nhưng hay gặp nhất là týp Den - 1 và 2. SXHD lây từ người bệnh sang người lành là do muỗi. Muỗi mang virut truyền bệnh là loại Aedes. Muỗi Aedes aegypti không truyền virut Dengue cho thế hệ sau qua trứng trong khi đó muỗi Aedes albopictus lại có khả năng truyền virut Dengue cho thế hệ sau qua trứng. Đặc điểm nổi bật của muỗi Aedes là thích hút máu cả ban ngày và ban đêm, nhất là lúc sáng sớm và chập tối.
Phát hiện sớm bệnh SXHD là hết sức quan trọng
Có 2 loại bệnh sốt xuất huyết: sốt Dengue cổ điển và sốt xuất huyết. Hai loại bệnh này đều do virut Dengue gây nên, vì vậy, gọi là sốt xuất huyết Dengue (SXHD). Đối với bệnh Dengue cổ điển chủ yếu là sốt, đau nhức, mỏi toàn thân, nổi hạch nhiều nơi, có thể có ban sẩn nhưng ít khi có dấu hiệu xuất huyết (dưới da, niêm mạc hoặc nội tạng). Nhưng đối với SXHD điển hình, thời kỳ nung bệnh khoảng từ 4 - 10 ngày, sau đó sốt cao đột ngột và liên tục. Điều đáng lưu ý nhất của SXHD là sốt cao đột ngột và hạ thân nhiệt cũng hạ đột ngột, kèm theo tụt huyết áp, do vậy cần hết sức thận trọng khi dùng thuốc hạ nhiệt. Ngoài sốt cao đột ngột thì có thể có rét run, nhức đầu nhiều, đau nhức, mỏi toàn thân (cơ, khớp) giống như trong bệnh Dengue cổ điển. Thêm vào đó là vã mồ hôi, có khi buồn nôn hoặc nôn, mệt mỏi, chán ăn do nhiễm độc, mất nước và chất điện giải do sốt hoặc nôn. Sau khi sốt hoặc thân nhiệt bắt đầu giảm là xuất hiện hội chứng xuất huyết. Tuy vậy, các dấu hiệu xuất huyết có thể xảy ra ngay khi người bệnh đang sốt cao. Xuất huyết có nhiều dạng khác nhau như chảy máu cam, chảy máu chân răng, ở da có dạng ban đỏ, chấm, mảng bầm tím hoặc mảng sung huyết. Trong trường hợp nặng có thể đái ra máu, đi ngoài phân đen, ho ra máu hoặc kinh nguyệt kéo dài (phụ nữ), nặng nhất là xuất huyết nội tạng, xuất huyết não. SXHD dù thể loại gì cũng có sốt cao làm mất nước, rối loạn chất điện giải và làm tăng tính thấm thành mạch từ đó làm tụt huyết áp và gây sốc. Khi bị sốc có dấu hiệu vật vã (hoặc li bì), đau bụng (có khi dữ dội rất dễ nhầm lẫn với các bệnh về tiêu hóa, gan mật), chân tay lạnh, đặc biệt là ở các đầu ngón tay, ngón chân. Xuất huyết và đái ít. Đối với mọi người dân khi thấy sốt, đặc biệt là sốt cao mà trong gia đình, hàng xóm hoặc trong phường, trong thôn, xã có nhiều người bị bệnh tương tự (sốt hoặc sốt có kèm ban xuất huyết, chảy máu chân răng, chảy máu mũi) thì nên nghĩ đến bệnh SXHD. Để đề phòng sốc trong bệnh SXHD khi nghi ngờ bị bệnh cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để khám, đặc biệt quan tâm là trẻ nhỏ và người cao tuổi. Trong khi chưa thể đưa người bệnh đi khám bệnh được thì cần cho uống nhiều nước, tốt nhất là dùng dung dịch oresol (ORS), nếu không có ORS thì pha tạm 2 thìa cà phê muối với 8 thìa cà phê đường trong 1 lít nước (đã đun sôi để nguội) rồi uống. Đối với trẻ em, cần động viên để các cháu uống được nhiều nước càng tốt. Ngoài ra, cần cho người bệnh uống thêm nước quả tươi như cam, chanh, dưa hấu, xoài... Cần dùng nước ấm chườm cho trẻ (nhiệt độ của nước thấp hơn thân nhiệt của trẻ khoảng từ 2- 3 độ). Cần đề phòng trẻ sốt cao co giật. Nếu người bệnh sốt cao quá trong khi chưa thể đưa đến cơ sở y tế được có thể cho uống thuốc hạ nhiệt paracetamol, tuyệt đối không dùng thuốc aspirin.
Phòng bệnh SXHD như thế nào?
Phòng SXHD là tiêu diệt bọ gậy (lăng quăng), muỗi và nằm ngủ có màn (mùng). Mùa mưa đến là điều kiện để muỗi sinh sản nhiều ở ao hồ, rãnh nước, dụng cụ đựng nước. Vì vậy, cần có biện pháp tuyên truyền rộng khắp về nguy cơ bệnh SXHD và các biện pháp phòng chống. Để làm tốt công tác này, cần tuyên truyền rộng khắp cho toàn dân hiểu biết về tác hại của muỗi truyền bệnh SXHD. Cần thông báo rộng rãi đến tận tổ dân phố, hộ gia đình, trường học, cơ quan đóng trên địa bàn các biện pháp phòng bệnh SXHD. Nếu có điều kiện cần phát tờ rơi cho mọi người, đặc biệt là trường học, chợ, cơ quan, nơi đông dân qua lại để nhiều người biết càng tốt. Cần tập trung diệt muỗi và bọ gậy bằng mọi biện pháp từ dân gian đến các chất hóa học, đặc biệt ở các vùng, miền đang có SXHD xảy ra. Đối với diệt muỗi, ngoài các biện pháp dân gian như xua, bẫy, vợt để bắt và đuổi muỗi thì phun thuốc diệt muỗi là một biện pháp rất có hữu hiệu. Để có hiệu quả cao về biện pháp phun thuốc diệt muỗi thì cần làm thế nào để mọi người dân trong từng gia đình và tổ dân phố, xóm, làng hưởng ứng, ủng hộ và cùng tham gia tích cực để tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho cán bộ y tế địa phương thực thi nhiệm vụ. Ngoài ra, việc dùng các loại hương muỗi để xua và diệt muỗi cũng không kém phần quan trọng nhất là lúc sáng sớm và chập tối để hạn chế đến mức tối đa muỗi cắn và hút máu truyền bệnh SDXH. Tránh muỗi đốt thì phải nằm màn cả lúc ngủ ban ngày lẫn ban đêm. Ở công sở, trường học nên đi giày có tất và mặc quần dài ống để tránh hở da vùng chân. Những gia đình có điều kiện nên làm lưới chắn muỗi ở cửa ra vào, cửa sổ và cửa thông gió. Để tiêu diệt bọ gây (lăng quăng) cần phải thau rửa chum, vại, các vật dụng dùng đựng nước sinh hoạt và có nắp đậy để không cho muỗi vào đẻ trứng. Nếu dùng lọ cắm hoa thì cần thay nước hằng ngày. Có thể nuôi các loài cá có khả năng ăn được nhiều bọ gậy như cá vàng, cá thìa cờ, cá rô. Ngoài ra, cần vệ sinh môi trường tốt và khơi thông cống rãnh, ao, hồ.
PGS.TS.TTƯT. Bùi Khắc Hậu