Nguồn cung cấp tế bào gốc dồi dào từ màng ối của thai phụ có thể dùng để tái tạo các loại mô khác nhau như cơ, xương, mỡ, mạch máu, thần kinh, gan... Các tế bào gốc này được lấy từ màng ối của thai phụ, tạo cơ hội đẩy mạnh nghiên cứu tế bào gốc phục vụ công tác chữa bệnh cho con người.
Từ một ám ảnh
 |
Trong suốt 45 năm qua, ít có ngày tôi không suy nghĩ về những chiếc bàn chân cực kỳ quái dị này. Tôi đã loại trừ các u quái của buồng trứng, vì những loại u này bao giờ cũng sắp xếp lộn xộn chứ không thể tự nhiên một cách hoàn chỉnh tuyệt vời như vậy. Chỉ còn có thể nghĩ rằng đây là một tập hợp những khối u tập trung vào việc cấu tạo những cái bàn chân hoàn chỉnh trong quá trình tạo toàn bộ cái thai đáng lẽ phải có đầy đủ tất cả các bộ phận và các phủ tạng thì ở đây chỉ có được mỗi một loạt bàn chân hoàn chỉnh, giống nhau như đúc về hình dáng, chỉ khác nhau về kích thước. Vậy đây là một khối u liên quan đến thai nghén, cũng như người ta đã từng gặp một quả tim đơn độc trong buồng ối của sản phụ.
Rất có thể mỗi tế bào gốc cho một bàn chân và tế bào gốc nào vào cuộc sớm nhất thì phát triển được to nhất, còn những tế bào nào vào cuộc sau cùng thì phát triển nhỏ nhất chăng? Dịch ối đã là môi trường nuôi cấy các tế bào gốc của màng ối chăng? Đương nhiên, phải có một yếu tố nào đó để kích thích chung cho sự hình thành tất cả các bàn chân lớn nhỏ nói trên. Ngoài ra, không có một yếu tố nào khác để kích thích sản sinh một thành phần nào khác của cơ thể cái thai bất thành thai này. Tôi chợt nghĩ, giá như tạo được những môi trường đặc hiệu để sản xuất ra những phủ tạng hay những bộ phận để ghép cho bệnh nhân có tạng bị hư, đỡ phải xin của người khác thì hay biết mấy.
Ðến ứng dụng tế bào gốc của màng ối
Trên thế giới, xu hướng nghiên cứu và sử dụng các tế bào gốc của màng ối để tạo da trong những trường hợp thiếu da trầm trọng như bỏng nặng và tạo những phủ tạng như tim, thận... ngày càng phát triển. Kết quả về ghép da có nhiều tiến bộ, còn về tạo các phủ tạng thì chưa thành công. Không có gì là lạ, tạo ra tạng mới phải qua nhiều bước cần tiến hành, trong đó có lẽ quan trọng nhất là phải nghiên cứu xác định cái yếu tố “kích thích phát triển” cho việc tạo cái phủ tạng ấy là cái gì. Ngoài ra, lại phải biết yếu tố thứ hai là yếu tố “dừng phát triển” một khi cái đích cấu tạo đã hoàn thành. Tạo ra được cả con vật như con cừu Dolly xem chừng còn dễ hơn nhiều so với tạo một cái tạng đơn thuần. Lý do là trong việc dùng tế bào gốc để tạo cả con cừu Dolly, các nhà nghiên cứu đã trông chờ vào sự điều hành tự nhiên của tạo hóa qua bước này bước nọ như từ một cái noãn trở thành một cái phôi rồi thành một cái thai chẳng hạn, mà chúng ta vẫn chưa hiểu được hết.
Mới đây có cuộc nghiệm thu đề tài độc lập của Việt Nam phối hợp với Nhật Bản nghiên cứu về các tế bào gốc của màng ối đã được đánh giá cao vì có rất nhiều lợi ích cụ thể như màng ối rất dễ kiếm, không gây đau đớn cho người cho, hoặc cho người bệnh, tế bào gốc của màng ối có thể chuyển thành tất cả các loại tế bào khác, không cần lưu ý đến nhóm máu, ít sợ bị loại trừ mảnh ghép vì tính miễn dịch của tế bào gốc của màng ối rất yếu, môi trường nuôi cấy bằng một loại môi trường liên quan đến màng ối cũng đơn giản hơn những môi trường khác hiện nay.
Trước mắt, tôi cũng rất hy vọng rằng chúng ta có thể cấy tế bào gốc của màng ối vào một tạng đang suy yếu ở người bệnh để chỉnh sửa chỗ suy yếu ấy, đỡ phải lo đến chuyện nuôi tạo thành tạng mới này, phức tạp và khó khăn hơn rất nhiều.
Ở Việt Nam, BS. Nguyễn Đình Mạc là người đã sử dụng màng ối để phủ lên chỗ tách tạo hình âm đạo cho người không có âm đạo bẩm sinh, kết quả rất tốt, 10 - 12 ngày sau đã hình thành lớp biểu mô âm đạo mới mà người ta cho rằng nó đã phát triển lan từ vùng tiền đình xuống, dưới tác dụng của estrogen ngoại lai sau phẫu thuật. Chúng tôi cho rằng chính những tế bào gốc của màng ối đã chuyển thành tế bào âm đạo, khi chúng được đặt vào vị trí tự nhiên của âm đạo, cũng như khi ta tiêm tế bào gốc vào vị trí một tạng hư thì các tế bào gốc sẽ chuyển thành những tế bào lành của tạng đó.
Khá nhiều nơi trong nước ta nghiên cứu ghép màng ối xen kẽ với những mảnh nhỏ của da lành để điều trị những diện bỏng mất da rộng hoặc nghiên cứu trên chuột bị gây bỏng rồi ghép màng ối xen với những mảnh nhỏ của da chuột, có lẽ nhằm định hướng cho các tế bào gốc của màng ối chuyển sang tế bào da chăng? Kết quả có nhiều tiến bộ và nhiều hứa hẹn.
Tôi rất vui mừng vì nhiều nước trên thế giới, trong đó có nước ta đã đi đúng hướng trong việc sử dụng tế bào gốc của màng ối vào mục đích cứu người rất to lớn và khó khăn khi có những phần của cơ thể bị hư hỏng cần được thay thế mà những phủ tạng hiến tặng còn vô cùng quý hiếm. Tuy nhiên, tạo được những tạng mới từ những tế bào gốc, kể cả những tế bào gốc của màng ối cũng vẫn đang còn có những khó khăn cơ bản như đã nói ở trên, phải tìm ra được những yếu tố kích thích phù hợp để chỉ tạo ra một tạng theo nhu cầu.
Trong tình hình khó khăn của nước ta hiện nay, tôi thiết nghĩ ta nên tập trung nghiên cứu vào nội dung chỉnh sửa những tạng bị hư tổn bằng cách tiêm cấy hoặc áp dán những tế bào gốc của màng ối vào đó, xem chừng đơn giản hơn, đỡ tốn kém hơn và dễ hy vọng thành công hơn. Đương nhiên, trước hết phải nghiên cứu thực nghiệm trên động vật.
GS.TS. Nguyễn Khắc Liêu