Ngày 17/4, lần đầu tiên Trung Quốc đưa máy bay quân sự tới đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam.
Nói một đằng, làm một nẻo
Ngày 18/4, ông Hugo Swire – Quốc vụ khanh phụ trách Đông Á của Bộ Ngoại giao Anh thẳng thắn chỉ trích những hành động sai trái của Trung Quốc tại Biển Đông trong thời gian qua. Ông Swire nói thẳng: “tình hình căng thẳng ở Biển Đông là do hành động cứng rắn của Trung Quốc tạo ra”. Cùng ngày, Bộ Quốc phòng Mỹ yêu cầu Trung Quốc không được điều động máy bay chiến đấu đến các hòn đảo đang có tranh chấp ở Biển Đông, tránh gây thêm phức tạp tình hình tại khu vực này.
Trong khi đó, dự kiến, cuối tháng 5 hoặc đầu tháng 6/2016, Tòa trọng tài quốc tế ở La Hay (Hà Lan) sẽ đưa ra ra phán quyết về việc Philippines kiện Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Giới nghiên cứu luật quốc tế dự đoán rằng phán quyết sẽ có lợi cho Manila, đồng thời lên tiếng kêu gọi Bắc Kinh tôn trọng phán quyết này.
Ngay lập tức, ngày 21/4, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Doanh gay gắt chỉ trích Anh, yêu cầu nước này phải giữ quan điểm trung lập trong vấn đề Biển Đông. Đồng thời, bà Doanh còn đổ lỗi cho Mỹ và Philippines là các bên gây ra căng thẳng ở Biển Đông vì các hành vi “Mỹ đưa máy bay và tàu chiến xuất hiện ngày càng nhiều ở khu vực này” và “Philippines lạm dụng luật pháp quốc tế để đối phó Trung Quốc”.
Vị đại diện Bộ Ngoại giao Trung Quốc này còn biện minh cho hành động điều một chiếc máy bay chiến đấu U-8 của quân đội nước này đến quần đảo Trường Sa hôm 17/4 là chỉ vì mục đích “cứu viện” và “nhân đạo”. Cụ thể, theo lời bà Doanh, Trung Quốc cho máy bay chiến đấu U-8 đáp xuống một đường băng mới được xây dựng trái phép trên đá Chữ Thập để “đưa 3 công nhân bị ốm tới đảo Hải Nam điều trị”. Tuy nhiên, Đại úy Jeff Davis – Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Mỹ thắc mắc: để thực hiện công việc được cho là nhân đạo nhưng tại sao lại sử dụng máy bay quân sự mà không phải máy bay dân sự?.
Còn GS Carl Thayer - một chuyên gia về Biển Đông và là giáo sư giảng dạy tại Học viện Quốc phòng Australia - nói thẳng rằng không có khủng hoảng nhân đạo nào cần hỗ trợ máy bay quân sự ngay lập tức như vậy. “Động thái mới nhất này nằm trong toan tính của Trung Quốc nhằm phục vụ lợi ích quân sự của họ ở quần đảo Trường Sa. Nhiều khả năng, thực chất Trung Quốc đưa cán bộ cấp cao tới đá Chữ Thập để giám sát việc chuẩn bị cho những hành động “quyết định và khiêu khích” tại Biển Đông” – theo phân tích của GS Thayer.
Giáo sư Jonathan London thuộc khoa Á châu và Quốc tế học, Đại học Thành Thị Hong Kong nhìn nhận rằng việc Trung Quốc đưa phi cơ quân sự tới đá Chữ Thập là bước đi gần nhất thể hiện âm mưu và quyết tâm của Bắc Kinh nhằm sát nhập đảo, đá ở Biển Đông theo cách trái luật pháp quốc tế.
Mục đích thâm sâu
Cho đến nay, Trung Quốc đã xây đường băng phi pháp dài hơn 3 km ở đá Chữ Thập để phục vụ việc cất cánh/hạ cánh của H6, H6-K - các máy bay chiến lược tầm xa có tính năng tương đương B-52 của Mỹ. Tại Gạc Ma thuộc quần đảo Trường Sa, một đường băng dài 2 km cũng được xây dựng nhằm phục vụ tiêm kích J-11, Su-27, Su-30.
Tháng 2/2016, Trung Quốc đưa 8 bệ phóng tên lửa HQ-9 xuống đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, đồng thời lắp tổ hợp radar tần số cao ở đá Châu Viên. Từ tổ hợp radar này, Trung Quốc hoàn toàn có khả năng kiểm soát tất cả máy bay, tàu chiến của nước ngoài đi qua biển Malacca và Biển Đông.
Tiếp đó đến sự kiện cử máy bay quân sự tới đảo Chữ Thập ngày 17/4. Đây có thể coi là bước leo thang quân sự tiếp theo ở Biển Đông, cho thấy rõ rằng Bắc Kinh đang tạo vỏ bọc cho các mục đích thâm sâu tại khu vực này.
Theo một số nhà phân tích chính trị, trong những tháng còn lại của năm 2016 và đầu 2017, Trung Quốc sẽ hoàn chỉnh toàn bộ căn cứ quân sự ở Hoàng Sa và Trường Sa và khống chế Biển Đông. GS Carl Thayer “giải mã” rằng Trung Quốc đang tìm cách hoàn thiện cơ sở hạ tầng cơ bản trên các đảo nhân tạo của nước này càng nhiều càng tốt, trước khi Tòa Trọng tài ra phán quyết nhằm giành thế thượng phong chống lại các chiến dịch tự do hàng hải mà Mỹ thực hiện trên biển cũng như trên không. Bởi khi cả ba sân bay, bến cảng và cầu tàu cùng với các hệ thống tình báo điện tử, radar của Trung Quốc đi vào hoạt động, nước này sẽ có thể nhanh chóng phản ứng đối với các chiến dịch của Mỹ.
Văn phòng Đánh giá Quốc gia và Tổ chức Tình báo Quốc phòng Australia cũng đồng quan điểm rằng các diễn biến gần đây cho thấy Trung Quốc chuẩn bị có hành động quyết đoán hơn ở Biển Đông trước khi Tòa án Trọng tài Thường trực ra phán quyết. Cơ quan này còn bày tỏ khả năng rằng Trung Quốc sẽ phá hủy bãi cạn Scarborough để xây dựng một hòn đảo nhân tạo, biến nó thành căn cứ quân sự hoặc tuyên bố Vùng Nhận dạng phòng không (ADIZ).
Còn theo cảnh báo của Giáo sư Jonathan London, sự kiện 17/4 cho thấy giai đoạn mới trong vấn đề tranh chấp Biển Đông. Đó là giai đoạn đầy nguy hiểm nhưng cũng mang tính quyết định khi các nước lúc này cần đoàn kết và tìm giải pháp hợp pháp, đảm bảo quyền lợi an ninh quốc phòng và tự do hàng hải toàn khu vực.