Sán lá gan lớn là bệnh ký sinh trùng lưu hành ở hầu khắp các tỉnh trên cả nước và đã có nhiều trường hợp chẩn đoán nhầm là u gan, ung thư gan… Bệnh thường xảy ra khi ăn phải rau sống có chứa ấu trùng sán hay uống nước lã có ấu trùng. Tuy nhiên vừa qua, tại Phú Thọ đã phát hiện trường hợp cháu Quách Trà M., 10 tháng tuổi mắc bệnh này. Đây là trường hợp đặc biệt do tuổi cháu còn nhỏ, chủ yếu là ăn bột và sữa nên được giới chuyên môn rất chú ý.
Ca bệnh hiếm gặp
Cháu Quách Trà M. 10 tháng tuổi, xã Cao La, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, nặng 5,8kg. Ngày 8/9/2010, bé được gia đình đưa vào Bệnh viện tỉnh Phú Thọ do cháu bị trướng bụng và nôn khi ăn. Trước đó 1 tháng, cháu bị sốt cao 39ºC, gia đình đưa đến bệnh viện huyện rồi chuyển Bệnh viện Nhi Trung ương, tại đây, bé được chẩn đoán do suy nhược. Sau đó cháu sốt nhẹ, khám tại bệnh viện tỉnh làm siêu âm và phát hiện có hình ảnh bất thường ở gan, chuyển Bệnh viện Nhi Trung ương. Tại Bệnh viện Nhi Trung ương, siêu âm bé cho kết quả gan không to, nhu mô gan trái bình thường, gan phải nhu mô không đều và có 2 ổ tổn thương (9mm và 29x18mm), thành dày không đều, có vách; nhu mô gan xung quanh tăng âm nhẹ và không đều; đường mật bình thường. Trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính có tổn thương gan phải với kích thước 5x20mm và có tổn thương dạng túi phình mạch máu kích thước 10x15mm, sau tiêm thuốc ngấm rất mạnh. Xét nghiệm máu có bạch cầu ái toan tăng cao (39,6%). Kết quả xét nghiệm huyết thanh học (ELISA) dương tính cao với kháng nguyên đặc hiệu sán lá gan lớn (hiệu giá 1/12.800). Cháu được điều trị đặc hiệu trong 2 ngày; sau 1 tháng, cháu khoẻ và lên 6,5kg.
 Cháu Quách Trà M. đang được điều trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương. |
Vì sao trẻ nhỏ nhiễm sán lá gan lớn?
Bệnh sán lá gan lớn lưu hành cao trên gia súc ăn cỏ như trâu, bò, dê, cừu, ngựa, hươu… và ký sinh trên người. Người và súc vật nhiễm bệnh do ăn sống phải rau thuỷ sinh có ấu trùng sán hay uống nước lã có ấu trùng. Ấu trùng sán vào dạ dày, phá vỏ rồi xuống ruột, chui qua thành ruột vào ổ bụng (khoang phúc mạc), rồi từ đó xuyên thẳng vào nhu mô gan, lúc này sán làm tổn thương tổ chức gan và tạo nên “ổ tổn thương”. Những ổ này quan sát trên siêu âm hay chụp cắt lớp vi tính có hình ảnh giống như u gan dễ chẩn đoán nhầm với u gan. Một số trường hợp có hình ảnh áp-xe gan làm chẩn đoán nhầm với áp-xe gan do amíp. Chỉ có một số trường hợp sán lá gan lớn di chuyển vào trong ống mật và lúc này chúng mới đẻ trứng. Do vậy, không phải trường hợp nào bị nhiễm sán lá gan lớn đều tìm thấy trứng trong phân khi xét nghiệm mà cần thiết phải xét nghiệm máu tìm kháng thể đặc hiệu (thường dùng kỹ thuật ELISA). Như vậy, người nhiễm sán lá gan lớn do ăn phải ấu trùng sán và hoàn cảnh ăn phải ấu trùng có thể khác nhau, ví dụ hầu hết do ăn rau sống, một số do ấu trùng dính vào dụng cụ như dao, thớt, rổ đựng rau…
 Vòng đời của sán lá gan. |
Trường hợp cháu bé 10 tháng tuổi đang ăn sữa và ăn bột thì đường nhiễm ra sao? Chúng tôi phân vân cho việc giải thích này và mời bố mẹ cháu đến phỏng vấn thì được biết gia đình cháu có nuôi lợn và hái rau về cho lợn để ở sân (trong đó có rau muống ao và một vài loài rau thuỷ sinh khác), không thể loại trừ trường hợp trẻ bò ra sân và chẳng may cho vào miệng cuộng rau có ấu trùng sán. Việc xay rau cho vào bột cũng được tính đến nhưng nếu nấu chín thì ấu trùng sán chết và việc ấu trùng sán dính vào dụng cụ liên quan đến bữa ăn cũng không thể loại trừ.
Như chúng tôi đã nói ở trên, bệnh sán lá gan lớn lưu hành trên toàn quốc và động vật ăn cỏ nhiễm rất cao (có nơi trâu bò nhiễm trên 60%), phân các động vật này là nguồn nhiễm cho rau. Như vậy, chúng ta cần hết sức thận trọng khi ăn rau sống, nhất là rau thuỷ sinh (mọc dưới nước) như rau cần, rau ngổ, rau cải soong, rau muống ao và đôi khi rau cải, rau diếp cũng có ấu trùng do tưới rau này bằng nước ao có ấu trùng. Đối với trẻ em, cần chú ý loại trừ các hoàn cảnh khiến trẻ dễ nhiễm ấu trùng như không cho trẻ chơi gần rau thủy sinh mới được hái về để sử dụng hoặc cần vệ sinh dụng cụ nấu ăn sạch sẽ.
PGS.TS.BS. Nguyễn Văn Đề