Hỏi: Xin cho hỏi cây ngọt nghẽo có được làm thuốc? Nó thực sự có công dụng gì?
(Nguyễn Văn Chung - Phan Thiết)
Trả lời: Cây ngọt nghẹo còn gọi là nghẽo ngọt là roi, cỏ củ nhú nhoái, vinh quang rực rỡ, phan ma ha (Lào), var sleng đông đang (Campuchia).
Tên khoa học Gloriosa superba L., (G.simphex Don.).
Thuộc họ hành tỏi Liliaceae.
Cây ngọt nghẽo là một nguồn conchixin ở nước ta và những nước nhiệt đới khác, đồng thời là một cây làm cảnh vì hoa rất đẹp.
Mô tả cây
Cây ngọt nghẹo là một cây sống lâu do thân rễ gồm một chuỗi củ mẫm, hình cung, từ những nơi nhô lên mọc các thân rễ cao tới 3 - 6m, nhẵn mềm, phía đỉnh có cạnh. Lá mọc so le, hay mọc đối, đôi khi mọc vòng, không cuống hay cuống ngắn, phiến lá hình mác trên đầu tận cùng bằng một tua cuộn lại hình xoắn ốc, toàn bộ dài 7 - 12cm, rộng 2 - 3cm, gân dọc rất sít nhau. Hoa mọc đơn độc hoặc gần nhau thành ngù giả ở đầu cành, hoa to rất đẹp, cuống dài 10 - 15cm. Hình chùy dài 5 - 6cm chứa nhiều hạt khi chín có màu đỏ tươi. Mùa hoa tháng 5 - 6. mùa quả tháng 6 - 8.
Phân bố thu hái và chế biến
Theo tài liệu cây này đựơc phát hiện tại nhiều nơi ở miền Nam nước ta, nơi có nhiều ánh sáng: Huế, Đà Nẵng, Phan Thiết, Phan Rang, Nha Trang, Quảng Trị. Tại miền Bắc cho đến nay chúng ta chưa thấy. Năm 1967, chúng tôi đã xin được giống (hạt và thân rễ) từ Liên Xô cũ về để trồng thí nghiệm và đã theo dõi trong khoảng thời gian từ tháng 8/1967 tới 5/1976 (Đỗ Tất Lợi). Hàng năm cây mọc tốt, năm 1968 bắt đầu ra hoa và kết quả bình thường.
Còn mọc ở Ấn Độ, Miến Điện, Malaysia, Phi châu, Thái Lan, Indonesia.
Cho đến nay chưa thấy ai dùng cây này làm thuốc, ở nước ta chỉ thấy ghi rằng thân rễ rất độc.
Thân rễ gồm 2 củ dính nhau thành hình thước thợ, một củ nhỏ hơn, thân rễ thường dài 15 - 20cm, đường kính 2 - 2,5cm. Khi tươi củ mẫm, ngọt, trên mặt phủ một lớp vỏ màu nâu nhạt, dưới lớp vỏ là một lớp màu vàng nhạt như sáp, điểm những đốm màu vàng sẫm. Phía trong màu trắng gồm những tế bào chứa tinh bột. Dịch thân rễ nhầy, hơi đắng, trong những thân rễ lâu năm tinh bột ít đi. Sấy khô trông dáng tinh bột, nhưng sau khi đồ rồi mới phơi thì vết bẻ trong cứng.
Công dụng và liều dùng
Như trên đã nói chúng tôi chưa thấy nhân dân ta dùng cây này làm thuốc. Sở dĩ giới thiệu ở đây là vì đây là một nguồn conchixin có thể dễ trồng và dễ kiếm ở nước ta, thay cho việc trồng cây Colchicum autumnale (tỏi độc) vừa khó uống, vừa hiệu suất thấp.
Theo Chopra và Badhwar (1940 Ind J. Agric Svi., 1041) tại Ấn Độ thân rễ thường được dùng để tự tử hoặc để gây sảy thai dịch chiết từ lá dùng diệt chấy.
Cũng theo tài liệu Ấn Độ, người ta dùng thân rễ tươi giã nát đắp lên phía trên mu âm hộ để giúp cho dễ đẻ, hoặc để cho nhau chóng ra. Có khi người ta chỉ đắp lên trên gan bàn tay, bàn chân cũng có kết quả.
Cần chú ý nghiên cứu.
(Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)
của GS. ĐỖ TẤT LỢI
