Trong đời sống sinh lý người phụ nữ, thì sự thay đổi của hệ thống cơ thể đều diễn ra nhiều giai đoạn, từ tuổi ấu thơ, tuổi dậy thì, tuổi trưởng thành, tuổi mãn kinh và tuổi già. Giai đoạn gọi là tuổi mãn kinh (MK) là thời kỳ chuyển đổi chức năng của người phụ nữ, từ chỗ hoạt động mạnh mẽ sang trạng thái thoái dần rồi kết thúc. Thời kỳ mãn kinh được diễn biến qua 3 giai đoạn, thời kỳ tiền mãn kinh, thời kỳ tắt kinh và thời kỳ hậu mãn kinh.
Những biểu hiện của giai đoạn mãn kinh
Trong thời kỳ tiền mãn kinh, do nang noãn trong buồng trứng không còn nhạy cảm với nội tiết tố, cho nên nang noãn bị giảm hẳn, ít đi và phát dục không đầy đủ, thậm chí không chín được để rụng thành trứng, vì thế chu kỳ kinh nguyệt bị rối loạn, kỳ kinh và lượng kinh cũng biến đổi khác nhau, sau đó chức năng của buồng trứng ngày càng yếu đi, lượng estrogen tiết ra giảm đi đến mức không đủ để làm làm cho nội mạc tử cung bong ra và dẫn đến tình trạng tắt kinh.
Tuổi MK thường ở vào độ tuổi khoảng 45 - 50, trung bình là 47 (một nghiên cứu của các bác sĩ Bộ môn Sản Đại học Y Dược TP.HCM cho thấy tuổi MK trung bình là 48,6 tuổi), tuy nhiên có người tắt kinh sớm ở độ tuổi 40, cá biệt sớm nhất là 35, cũng có người kéo dài đến tận 55-56; vào cuối thời kỳ tắt kinh, buồng trứng người phụ nữ bị xơ hóa, teo nhỏ và mất hẳn chức năng nội tiết. Thời kỳ MK chỉ ghi nhận qua hồi cứu sau 12 tháng liên tục không hành kinh, chịu những xáo trộn của thời kỳ này như: mệt mỏi, đau đầu, mất ngủ, hay quên, tê các đầu chi, nôn mửa, giảm thị lực, ù tai, hoa mắt, chóng mặt, chán ăn, bốc hỏa, có khi trầm uất diễn đạt tư duy trầm lặng, cảm thấy mình bị suy sụp, bi oan, thất vọng, chán nản, đa nghi phiền muộn, lo lắng… Niêm mạc sinh dục teo mỏng dần, khô âm hộ- âm đạo, ngứa, rát, giao hợp đau, dễ bị xây xước và nhiễm trùng; dễ sa sinh dục do cơ, dây chằng vùng chậu bị nhão hơn, tiết niệu có thể đi tiểu nhiều lần, đôi khi không đi tự chủ; da- tóc thì kém mềm mại, khô và nhăn, tóc khô, rụng, dễ gãy; tăng trọng lượng dễ dẫn đến thừa cân hay béo phì, mỡ tích tụ nhiều ở vùng bụng và đùi; dễ bị loãng xương do thiếu nội tiết, mất dần canxi và chất khoáng.
Qua một số nghiên cứu, các nhà khoa học đã ước tính có khoảng 85% phụ nữ ở tuổi MK xuất hiện tình trạng này, trong đó có khoảng 25% tương đối nặng nề làm ảnh hưởng đến sinh hoạt và công tác cần phải điều trị, có khoảng 30%-35% phụ nữ MK có rối loạn về tiết niệu sinh dục như tiểu buốt, tiểu gắt, giao hợp đau và hầu hết phụ nữ trên 60 tuổi không còn ham muốn tình dục, làm ảnh hưởng đến hạnh phúc và quan hệ vợ chồng.
Các biện pháp khắc phục
Để khắc phục tình trạng trên, với những biểu hiện của một số triệu chứng bất lợi cho cơ thể, trước hết người phụ nữ cần trang bị cho mình một kiến thức khoa học nhất định và xem đây là diễn tiến bình thường của cơ thể.
Về tâm sinh lý, cần tạo cho mình có một cuộc sống với môi trường vui tươi - lành mạnh, tránh những lo âu phiền muộn, xây dựng một kế hoạch làm việc thật khoa học nhằm tạo điều kiện thuận lợi để không ngoài mục đích bảo vệ sức khỏe. Để tránh những cơn bốc hỏa là triệu chứng thường gặp ở tuổi MK, ta cần uống nhiều nước, đủ lượng nước trong ngày từ 1 - 2 lít, tránh ăn nhiều chất béo như sô cô la, phô mai, đồ uống có cồn hay cà phê vì chúng làm tăng mức độ khó chịu của cơn bốc hỏa, mặc quần áo thoáng mát.
Về rối loạn kinh nguyệt có những biểu hiện như vòng kinh ngắn hay dài, đôi khi xuất huyết một cách bất thường, chỉ xử trí khi nào ra huyết nhiều gây ảnh hưởng đến sức khỏe; cần sắp xếp giữa làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, cân bằng chế độ dinh dưỡng, ăn uống đầy đủ các chất. Nên ăn cơm gạo trắng thường ngày có xen lẫn gạo lứt để bổ sung nhiều vitamin nhóm B, bổ sung lượng canxi có trong bơ sữa, yaourt giúp làm giảm thay đổi tính khí, đau đầu; tăng lượng magie có trong trái cây rau quả, đồng thời qua đó tăng lượng serotonin giúp giảm stress. Nên ăn dưa hấu để cung cấp một phần chất xơ và nước sẽ giúp cơ thể chống được táo bón; tránh các thức ăn có nhiều muối, dùng nhiều thức ăn giàu kali như cam - quýt - chuối; tránh các chất kích thích như rượu - bia - cà phê -thuốc lá.
Cần tập thể dục thể thao thường xuyên để duy trì sự dẻo dai của hệ xương cơ và giúp máu tuần hoàn đều khắp cơ thể. Thể dục với các bài tập phù hợp sẽ giúp duy trì vóc dáng gọn gàng, giúp tinh thần minh mẫn, lạc quan…
Trong đời sống vợ chồng có thể dùng các chất bôi trơn để tăng độ cảm giác, tránh được tổn thương niêm mạc gây đau do khô teo ở âm hộ-âm đạo. Cũng cần trao đổi thẳng thắn và chân tình về sức khỏe và tâm lý trong giai đoạn này, trên cơ sở đó người chồng sẽ có trách nhiệm, cảm thông để cùng chia sẻ về những trạng thái sinh lý nói trên.
Cần khám phụ khoa định kì mỗi 6 tháng một lần để phát hiện và xử trí kịp thời khi có các bệnh phụ khoa. Việc dùng nội tiết thay thế phải hết sức thận trọng, với liệu pháp này đã làm giảm những triệu chứng tiền MK, giúp người phụ nữ vẫn có đời sống tình dục bình thường, giảm sự mệt mỏi, giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng, giảm khả năng loãng xương, làm cho da không bị lão hóa mà vẫn hồng hào. Nhưng bên cạnh đó cũng có những ảnh hưởng không tốt như: nguy cơ ung thư vú và buồng trứng sẽ gia tăng. Ở Mỹ đã báo động ngưng dùng loại thuốc này, vì đã gây nên một số biến cố cho những phụ nữ đang được điều trị với liệu pháp thay thế bằng nội tiết. Do đó, khuynh hướng của các thầy thuốc nghiêng về hướng không dùng nhiều hơn, còn khi dùng thì chỉ cân nhắc dùng trong một thời gian ngắn, vì càng kéo dài, nguy cơ ung thư vú càng cao. Chị em phụ nữ tuyệt đối không tự ý sử dụng nội tiết tố thay thế mà nên tư vấn ở thầy thuốc chuyên khoa.
Tóm lại, hội chứng tiền MK là một phần trong đời sống sinh lý bình thường của người phụ nữ. Vì vậy, mỗi chị em cần trang bị những kiến thức cơ bản để tự chăm sóc mình, và những biểu hiện của hội chứng tiền MK hay MK là bình thường, mà sống vui, sống khỏe, cuộc sống đầy ý nghĩa.
BS. CKI. Trần Quốc Long
