Thời gian qua, một số tai biến khi sử dụng vắc-xin đã tạo nên sự bức xúc trong xã hội. Vì vậy, cần quan tâm quy trình tiêm chủng gây miễn dịch cơ bản đã quy định để phòng bệnh có hiệu quả.
Chúng ta đã biết vắc-xin có thể sản xuất, chế tạo từ các loại vi khuẩn, virút hay độc tố của chúng hoặc được tái tổ hợp từ các kháng nguyên đặc hiệu. Khi được sử dụng để tiêm chủng, vắc-xin là một kháng nguyên có khả năng tạo nên miễn dịch chủ động để giúp đối tượng tiếp nhận chống lại bệnh tật. Vắc-xin sẽ gây được miễn dịch cơ bản với hiệu quả tốt nếu thực hiện đúng quy trình.
Trước khi sử dụng vắc-xin
Các cơ sở y tế dự phòng trước khi sử dụng vắc-xin để tiêm chủng, cần tuân thủ những quy định như: thông báo chi tiết về lợi ích khi sử dụng vắc-xin và nguy cơ bị nhiễm bệnh khi không sử dụng vắc-xin. Cần kiểm tra việc chuẩn bị để chủ động đối phó với những phản ứng phụ tức thời có thể xảy ra bất cứ lúc nào để chống sốc phản vệ. Đồng thời, phải đọc kỹ các thông tin về sản phẩm vắc-xin được cung cấp từ nhà sản xuất; bảo đảm chắc chắn rằng vắc-xin còn hạn sử dụng. Cần cung cấp cho phụ huynh hoặc người đi kèm các câu hỏi đặt ra để thu thập những thông tin cần thiết trước khi sử dụng vắc-xin. Cũng cần kiểm tra các trường hợp chống chỉ định sử dụng vắc-xin để bảo đảm an toàn. Ngoài ra, yêu cầu bắt buộc phải kiểm tra họ tên người được sử dụng vắc-xin, kiểm tra tình trạng sản phẩm vắc-xin và bảo đảm vắc-xin vẫn được bảo quản tốt theo quy trình quy định. Một vấn đề cũng cần chú ý là sử dụng vắc-xin theo đúng kỹ thuật và đúng đối tượng cần được sử dụng.
 |
Sau khi sử dụng vắc-xin
Ngay sau khi tiêm chủng vắc-xin phòng bệnh, nhân viên y tế phải nói rõ cho phụ huynh hoặc người đi kèm về những phản ứng thông thường và những phản ứng nặng cần đưa ngay đến cơ sở y tế để xử trí kịp thời và theo dõi. Đồng thời, cơ sở y tế phải ghi phiếu theo dõi tiêm chủng và hẹn thời gian cụ thể về tiêm chủng lần sau cho đối tượng đã được tiêm chủng vắc-xin.
Bảo quản và pha chế vắc-xin
Nếu vắc-xin phòng bệnh không được bảo quản và vận chuyển đúng từ tuyến trên xuống tuyến dưới để sử dụng sẽ không có hiệu lực. Nhân viên y tế dự phòng phải tuân theo các hướng dẫn quy định về bảo quản vắc-xin phòng bệnh. Quy luật chung là phải bảo quản các loại vắc-xin trong độ lạnh từ 2 - 8oC và không được làm đông cứng. Một số loại vắc-xin, nhất là vắc-xin bạch hầu - ho gà - uốn ván DPT, vắc-xin hemophilus influenza Hib, vắc-xin viêm gan B, vắc-xin viêm gan A không được bảo quản ở nhiệt độ quá lạnh sẽ làm mất hiệu lực. Hiện nay, các loại vắc-xin tiêm chủng được bảo quản trong các thùng lạnh khi vận chuyển nên cần chú ý thay đổi các khay lạnh thường xuyên.
Các loại vắc-xin đông khô được pha chế bằng các dung dịch pha loãng chuẩn và được sử dụng trong thời gian khuyến cáo. Vắc-xin được pha chế cần được kiểm tra về màu sắc và độ trong suốt để loại bỏ vắc-xin đã bị hỏng. Cần lưu ý vắc-xin phòng bệnh sởi sau khi được pha chế rất nhanh bị hỏng ở nhiệt độ bình thường của phòng làm việc. Các nhà khoa học khuyến cáo nên dùng kim tiêm dài cỡ 21 G để thực hiện việc pha chế vắc-xin và dùng kim tiêm cỡ 23 G đến 25 G để tiêm vắc-xin.
Kỹ thuật tiêm chủng vắc-xin
Vị trí tiêm chủng vắc-xin phải được sát khuẩn bằng cồn trước khi tiêm. Hầu hết các loại vắc-xin được tiêm bắp thịt hoặc tiêm sâu dưới da ngoại trừ vắc-xin phòng bệnh tả Sabin để uống và vắc-xin phòng bệnh lao BCG để tiêm trong da. Mặc dù quy trình tiêm bắp thịt và tiêm sâu dưới da được khuyến cáo nên sử dụng cho hầu hết tất cả các loại vắc-xin nhưng trên thực tế kỹ thuật tiêm bắp thịt thường được sử dụng nhiều hơn vì không đòi hỏi kỹ thuật khó khăn.
Kỹ thuật tiêm và cỡ kim tiêm được sử dụng trong tiêm chủng vắc-xin phải thực hiện theo đúng yêu cầu. Nhân viên y tế tiêm phòng vắc-xin cần phải nắm vững kỹ thuật tiêm để tránh gây nên nhiễm khuẩn lan rộng hoặc bị chấn thương do kim tiêm. Tốt nhất nên dùng loại bơm kim tiêm sử dụng một lần để tiêm chủng vắc-xin và mỗi người dùng riêng một lọ vắc-xin đơn liều. Đối với những trường hợp gặp lọ vắc-xin đa liều thì phải dùng riêng cho mỗi trường hợp một bơm kim tiêm riêng. Sau khi sử dụng, bơm kim tiêm phải bỏ vào một thùng tôn hoặc giấy bồi cứng, sau đó thu gom đem đi xử lý theo quy định của việc xử lý chất thải rắn y tế để tránh gây tổn thương cho những người khác.
Về việc sử dụng kích cỡ kim tiêm, nên sử dụng kim tiêm cỡ 23 G đến 25 G để tiêm vắc-xin ngoại trừ những trường hợp ngoại lệ như tiêm cho trẻ em dưới 2 tháng tuổi có thể sử dụng kim tiêm loại 16 G, tiêm dưới da cũng có thể dùng kim tiêm loại 16 G; đối với trẻ quá nhỏ có thể dùng kim tiêm loại 12 G.
Khuyến nghị
Theo quy trình tiêm chủng vắc-xin được quy định như trên, các cơ sở y tế có trách nhiệm thực hiện tiêm vắc-xin phòng bệnh cho cộng đồng; kể cả đối tượng được tiêm chủng, phụ huynh hay người nhà cần phải quan tâm thực hiện đúng quy trình để bảo đảm các yêu cầu an toàn và hiệu quả cần thiết. Thời gian qua, ngoài hiệu quả tích cực của việc tiêm chủng vắc-xin phòng bệnh mang lại được khẳng định, có một số trường hợp sử dụng vắc-xin bị những tác dụng không mong muốn, thậm chí tử vong do sốc phản vệ đã tạo nên sự lo ngại cho người dân. Thực tế gần đây đã phát sinh và nổi cộm tệ nạn tiêu cực của ngành y tế dự phòng như hiện tượng “ăn bớt” vắc-xin tiêm chủng tại Hà Nội, tiêm phòng vắc-xin quá hạn sử dụng tại Phú Yên... Vấn đề này đã vi phạm quy trình tiêm chủng quy định, nếu tiêm vắc-xin không đủ liều và sử dụng vắc-xin đã quá hạn sử dụng thì không thể nào đạt được hiệu quả phòng bệnh mong muốn. Vì vậy, người viết bài này chỉ biết khuyến nghị những yêu cầu cần thiết để mong rằng có được sự quan tâm của những cán bộ y tế có trách nhiệm, đặc biệt là trách nhiệm đối với đối tượng trẻ em khi được tiêm chủng vắc-xin; một thế hệ tương lai của đất nước cần được sự chăm sóc, bảo vệ và lòng thương của tất cả mọi người.