Cái lá mía đáng thương của Ralph Steinman và của Steve Jobs đều bị ung thư tàn phá. Steinman qua đời ngày 30/9/2011 không kịp biết mình được trao giải Nobel Y học 2011. Jobs, bộ não của Apple cha đẻ của iPad, ra đi ngày 5/10/2011. Định mệnh thấy như nhau, ung thư thuộc hai loại khác nhau.
Thật kỳ lạ hai loại ung thư khác biệt mọc từ hai phần tụy khác nhau. Tuyến tụy, dân gian còn gọi là lá mía, nằm vắt ngang từ đầu ruột non đến lá lách, núp sau dạ dày, nằm sâu trong bụng, một mình lo hai nhiệm vụ vừa nội tiết vừa ngoại tiết. Tụy ngoại tiết chế tạo các enzym và thải vào tá tràng làm tiêu hóa thức ăn. Tụy nội tiết điều hòa lượng đường trong máu bằng các hoóc-môn.
Ung thư tụy ngoại tiết mọc từ các tế bào ống dẫn, gọi là ung thư biểu mô tuyến thường gặp nhất. Ung thư tụy nội tiết rất hiếm gặp mọc từ các tế bào tiểu đảo Langerhans gọi là các bướu thần kinh nội tiết.
Ngậm ngùi Ralph Steinman
Ung thư tụy ngoại tiết loại biểu mô tuyến của Steinman vốn ác tính thật cao, thường giết người trong vòng một năm, Steinman lấy mình thử nghiệm, chiến đấu thật tích cực sống đến bốn năm rưỡi. BS. Michel Nussenzweig, Viện Rockefeller, cộng tác với Steinman hơn 30 năm cho biết ông ta đã nghiên cứu liệu pháp dùng các tế bào dạng cây (TBDC) và muốn tự thử nghiệm. Bạn bè xúm lại lo cho ông. Thoạt đầu thử loại vắc-xin được chế biến với các TBDC từ máu của Steinman. RNA trích từ khối ung thư (lấy trong cuộc mổ) của ông được gắn vào các TBDC rồi truyền trở vào cơ thể. Tám hoặc chín lần vắc-xin trong khoảng vài tháng. Rồi dùng tới các liệu pháp chuẩn: hóa trị với thuốc gemcitabin (Gemzar), các thuốc nhắm trúng đích lần lượt là ipilimumab (Yervoy), rồi tới erlotinib (Tarceva). Rốt lại Steinman đã thử tám liệu pháp. Thật khó biết cái gì kéo dài mạng sống của ông. Phải chăng nhờ cuộc mổ, hay là hóa trị hoặc các loại thuốc thử. Steinman thì tin vào các TBDC yêu quý của mình, các tế bào miễn dịch giúp ông đoạt giải Nobel Y học 2011. Khi được hỏi thử nghiệm có kéo dài sống còn không, các đồng nghiệp của ông trả lời là chỉ có các thử nghiệm lâm sàng đúng chuẩn mới trả lời được.
Chuyện hy hữu: giải Nobel trao cho người đã chết. Steinman sinh năm 1943 ở Montreal, Canada, bác sĩ y khoa ở Harvard Hoa Kỳ, giám đốc labô về sinh lý học tế bào và miễn dịch tại đại học Rockefeller. Ralph Steinman dành trọn đời cho sự khám phá loại tế bào miễn dịch trước đó chưa ai biết, đặt tên là các TBDC (màng tế bào có các tua như các nhánh cây) có vai trò kết nối miễn dịch bẩm sinh - thích ứng. Được khám phá từ năm 1973, sáu năm sau vai trò của các TBDC mới được biết đến và phải cần 20 năm nữa cộng đồng khoa học mới nhìn nhận rộng rãi. Ủy ban Nobel tặng giải cho Steinman vì công lao khám phá các TBDC gần 40 năm rồi, không hay là ông đã qua đời ba ngày trước.
Thương quá, Steve Jobs
Ung thư tụy nội tiết của Jobs là loại rất hiếm chỉ chiếm 1 - 2%, gọi là bướu thần kinh - nội tiết lại phát triển chậm, phần lớn được trị khỏi hàng chục năm.
Chụp CT vào năm 2003 tìm sạn trong thận, bác sĩ thấy “bóng mờ” trong tụy tạng của Jobs. Nhưng Jobs từ chối cuộc mổ ngay sau khi biết bệnh. Trong vòng chín tháng, ông chọn các liệu pháp dinh dưỡng, châm cứu và một số phương ngoại khác. Vợ ông và các bạn thân không hiểu được vì sao Jobs phản kháng cuộc mổ. “Tôi không muốn thân thể mình bị phanh phui”... Isaacson, người viết tiểu sử của Jobs, nhận định cách suy nghĩ thần kỳ của Steve Jobs đã tạo nên sự nghiệp chói sáng, nhưng hình như lại làm cuộc chống chọi ung thư rối bời. Isaacson cho biết là Jobs có tiếc nuối, có nghĩ rằng nên để mổ sớm hơn. Than ôi, chín tháng ban đầu bỏ lỡ là quá dài, ung thư đã lấn đất giành sân. Châm cứu, dinh dưỡng với rau trái có giúp cơ thể khỏe mạnh nhưng đâu đủ hiệu quả chống lại ung thư. Thương quá!
Nhân 5 năm ngày mất của Steve Jobs
Apple đã lập một trang tưởng nhớ trên website để ghi nhận các thư nhắn từ các bằng hữu, các đồng nghiệp và các khách hàng về cái chết của Jobs “Hơn một triệu người từ khắp nơi trên địa cầu đã chia sẻ những kỷ niệm, những cảm nghĩ và những cảm xúc về Steve”. Các bạn bè thân thuộc đến các đồng nghiệp, đến những người sở hữu các sản phẩm của Apple có chung một điều là “họ thật xúc động về nhiệt huyết và óc sáng tạo của Jobs”...
Những năm cuối đời được đánh dấu bằng những thành công rực rỡ với các thiết kế như Ipad và đặc biệt là iPhone. Jobs chết vào tuổi 56 do các biến chứng của ung thư tụy. Thị phần của Apple tăng vọt trên 600 triệu USD từ khi Jobs qua đời, phần lớn nhờ Iphone. Dưới sự lãnh đạo của Tim Cook, Apple trở nên có trách nhiệm xã hội hơn nhưng các nhân viên nói rằng công ty cũng đang trở nên “bàn giấy” hơn và ít sáng tạo hơn... Trích “Tưởng nhớ Steve Jobs nhân kỷ niệm 5 năm ngày chết của ông” (Seth Fiegerman 5/10/2016).
Ung thư tuyến tụy
Ở vùng sâu vùng xa trong bụng, tuyến tụy thật khó đụng tới và nín lặng.
Ung thư tụy ban đầu rất im lìm. Các triệu chứng chỉ xuất hiện khi bệnh tiến xa: các triệu chứng còn tùy thuộc vị trí ung thư. Các bướu ở đuôi tụy thường gây đau đớn và sụt cân. Các bướu ở đầu tụy có các triệu chứng như đi tiêu mỡ sụt cân và vàng da, vàng mắt. Thầy thuốc còn tìm bệnh sử vừa bị tiểu đường và mới bị viêm tụy.
Triệu chứng
Vàng da, vàng mắt.
Nước tiểu sậm màu.
Đau vùng bụng trên.
Không thèm ăn.
Phân rất hôi thối.
Yếu sức, nôn mửa.
Sụt cân vô cớ.
Khám lâm sàng thật khó vì lá mía nằm sâu trong bụng, gần sát cột sống.
Ngày nay có được các phương tiện hình ảnh như: cắt lớp điện toán (CT-Computerized tomography), nội soi, siêu âm và cộng hưởng từ (magnetic resonance imaging) giúp thấy các xáo trộn. Một số xét nghiệm máu (đặc biệt đo dấu hiệu sinh học CA 19.9) giúp biết bệnh nhưng có lúc làm lầm lẫn. Còn có cách thăm dò chi tiết các ống bên trong tuyến tụy. Xác định chẩn đoán bằng sinh thiết dùng kim xuyên da lúc nội soi, hoặc trong lúc mổ. Vậy mà nhiều lúc cần phải mổ thăm dò mới định bệnh chính xác.
Điều trị. Ung thư được xếp theo 4 giai đoạn. GĐI ung thư khu trú ở tụy. GĐIV ung thư lan tràn khỏi tụy, đến các vị trí xa như: gan, phổi, và phúc mạc. GĐII và III trung gian. Tùy tình huống mà dùng riêng lẻ hoặc kết hợp phẫu - xạ - hóa. Đối với các ung thư trễ, cố gắng chăm sóc nâng đỡ.
Phẫu trị. Mổ tận gốc lấy trọn ung thư còn khu trú ở tuyến tụy. Khi ung thư nằm ở đầu tụy, mổ bứng trọn tụy tá tràng và khối bướu (gọi là phẫu thuật Whipple). Khi các bướu ở đuôi và thân tụy, dùng cuộc mổ cắt tụy xa (lấy đuôi và một phần thân tụy). Mổ cũng giúp giảm nhẹ triệu chứng. Xạ trị có thể dùng trước hoặc sau mổ, thường phối hợp với hóa trị. Hóa trị dùng một thuốc (đơn hóa trị) hoặc kết hợp nhiều thuốc (da hóa trị). Phối hợp xạ hóa dành cho ung thư lan tràn ra khỏi tụy, nhưng chưa lan tràn xa. Liệu pháp nhắm trúng đích có thuốc erlotinib (Tarceva) kết hợp với đơn hóa trị được dùng cho ung thư tụy tiến xa.
Phần lớn khi chẩn đoán bệnh đã lan tràn, ít có cơ may trị khỏi. Cần hết lòng chăm sóc người bệnh.
Tầm nhìn thật rộng, suy nghĩ sáng tạo, cống hiến vô vàn, Steinman không bao giờ biết mình đoạt giải thưởng cao quý nhất. Một người ngưỡng mộ Jobs viết: “Người ta nói về anh như Thomas Edison trong thời đại chúng ta, nhưng có thể họ đã sai, Thomas Edison là Steve Jobs của thời đại ông ta”. Hai bộ óc thiên tài như nắm tay nhau từ bỏ chúng ta, nhưng để lại di sản lớn lao dường nào. Nuối tiếc và mến thương.