Tất cả các loại dược phẩm đều có tác dụng phụ mà giới y học gọi là “tần suất rủi ro của thuốc”. Không thể phủ nhận tăng cân là một tác dụng phụ phổ biến của một số loại thuốc. Một số bệnh nhân khi bị tăng cân đã quên đi rằng họ đang thay đổi lối sống hoặc giảm sự hoạt động thể chất. Cho nên, trước khi “đổ tội” cho thuốc là thủ phạm gây tăng cân, cần phải xem xét ở nhiều khía cạnh. Một vài loại thuốc gây ra sự tăng cân chậm, ổn định trong một khoảng thời gian nào đó. Một số loại thuốc khác có thể gây tăng cân rõ rệt trong vòng chỉ một tuần.
Tại sao một số loại thuốc gây tăng cân?
Để đưa sự tăng cân vào danh sách tác dụng phụ của thuốc, các bệnh nhân tham gia thí nghiệm được phân vào cùng một nhóm sử dụng thuốc. Một số nhóm thuốc đã được xác định là có tác dụng phụ gây tăng cân. Những thuốc gây tăng cân cũng có thể làm tăng sự thèm ăn ở bệnh nhân, thúc đẩy bệnh nhân ăn nhiều hơn hoặc làm giảm lại sự chuyển hóa. Tuy nhiên nếu bệnh nhân tăng cân do những loại thuốc này gây ra, họ có thể giảm cân một cách dễ dàng. Nếu bạn vẫn tập thể dục một cách đều đặn, không ăn nhiều nhưng vẫn tiếp tục tăng cân thì loại thuốc mà bạn đang sử dụng có thể chịu trách nhiệm cho sự tăng cân đó. Dưới đây là một vài loại thuốc và nhóm thuốc được biết có tác dụng phụ gây tăng cân.
1. Thuốc kháng trầm cảm: cách đây không lâu, một nghiên cứu đã được thực hiện chứng minh rằng các thuốc trầm cảm tricylic (Elavil va Toframil) gây giảm thiểu tốc độ chuyển hóa tới 10%. Những loại thuốc kháng trầm cảm thế hệ cũ này sẽ tác động các chất dẫn truyền thần kinh, gây ra một loạt tác dụng phụ mà nổi bật nhất là tác dụng phụ gây tăng cân. Những thuốc kháng trầm cảm mới hơn không có tác dụng phụ đó.
Thuốc kháng trầm cảm có thể gây tăng cân
2. Thuốc trị tâm thần và ổn định trạng thái: những bệnh nhân bị tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực (bipolar disorder)), loạn thần kinh (schizophrene) hoặc những rối loạn tâm thần khác có thể được kê Zyprexa (olanzapine) hoặc risperidal. Cả 2 loại thuốc trên có liên quan đến sự tăng cân nhưng chúng đươc xem tốt hơn những loại thuốc cũ như Haldol, những thuốc này kích thích sự thèm ăn và có thể làm chậm tốc độc chuyển hóa của bệnh nhân. Riêng thuốc Lithium thì khá “nổi đình, nổi đám” trong việc gây tăng cân. Có khoảng 1/3 - 2/3 bệnh nhân sử dụng Lithium được báo cáo là tăng cân. Chúng làm tăng sự thèm ăn, làm chậm sự chuyển hóa và tăng sự giử nước cơ thể (fluid retention). Hiện tượng giữ nước không phải là sự tăng cân thực thụ, tuy nhiên, nó sẽ làm cho bệnh nhân cảm thấy như họ đang trở nên béo phì. Những bệnh nhân sử dụng Lithium có thể tăng 20 - 30 pound (9kg - 12,5kg) trong 1 năm.
3. Thuốc chống động kinh: một thuốc trị động kinh phổ biến - Depakote (valproate) có thể làm cho bệnh nhân tăng 60 pound trong 1 năm
4. Thuốc trị đau nửa đầu: những loại thuốc này có thể gây tăng cân ngay khi vừa sử dụng.
5. Thuốc kháng dị ứng: tăng cân chỉ xảy ra một cách hiếm hoi.
6. Thuốc chẹn beta (beta blocker): những loại thuốc trị cao huyết áp như Atenolol có thể đôi lúc gây tăng cân.
7. Steroid: những loại steroid như glucocorticoid và cortisone dùng trong điều trị những căn bệnh về viêm khớp, thấp khớp, viêm mãn tính… Những loại thuốc steroid có thể tăng 45kg trong vòng 1 năm. Bệnh nhân sử dụng steroid đã báo cáo rằng họ cảm thấy thèm ăn, mau đói. Những loại thuốc steroid gây tăng cân có vẻ như tác động vào sự chuyển hóa.
8. Insulin và những loại thuốc trị đái tháo đường: insulin là một loại hormone “tiêu mỡ”, vì vậy bệnh nhân rất dể tăng cân khi sử dụng insulin hoặc chất hoạt hóa insulin (insulin promoters) chẳng hạn như Actos. Ngược lại, với những bệnh nhân đái tháo đường loại 2, glucophage (metformin) có vẻ như hổ trợ sự giảm cân. Những bệnh nhân sử dụng insulin hoặc Actos có thể tăng 40 pound (18kg) một năm.
9. Thuốc tránh thai: những loại thuốc tránh thai có thể làm tăng khoảng 5 pound bởi vì hàm lượng estrogen làm cho cơ thể bị giử nước.
Phải làm vì khi gặp dược phẩm gây tăng cân?
Trước khi bạn sử dụng một loại thuốc nào đó, cần phải tham khảo ý kiến bác sĩ xem loại thuốc này có gây tăng cân cho những bệnh nhân trước đó hay không. Thậm chí, nếu tăng cân không được liệt kê trong những tác dụng phụ của thuốc thì nếu bạn tăng cân cũng phải báo cho bác sĩ hay nhờ đó bác sĩ có thể biết dạng bệnh nhân nào có thể bị tăng cân.
Nếu bạn nghi ngờ rằng bạn đang bị tăng cân thì cũng không nên ngưng sử dụng thuốc. Có một điều đáng lưu ý là khi một số bệnh nhân đang dùng thuốc và bị tăng cân, họ lập tức ngưng sử dụng thuốc cho dù nguyên nhân chưa xác định rõ là do thuốc gây tăng cân hay là do một nguyên nhân khác. Cần lưu ý rằng khi dùng một loại thuốc điều trị nào đó, bạn không nên ngưng sử dụng một cách đột ngột. Nên hỏi bác sĩ của bạn xem có phải thuốc ấy có tác dụng phụ gây tăng cân hay không? Nếu quả thật là sự tăng cân do tác dụng phụ của thuốc gây ra, bạn có thể yêu câu bác sĩ thay thế một loại thuốc khác.
Khi gặp một dược phẩm kích thích sự thèm ăn
Trong trường hợp này, bạn cần phảỉ là một người ăn uống “ sành điệu”, hay nói một cách khác, hãy suy nghĩ trước khi ăn. Chú trọng vào những loại thức ăn có calori thấp, những loại thức ăn này giúp bạn thấy no nhưng sẽ không làm bạn béo phì, nên ăn nhiều rau cải và trái cây thay vì bánh kẹo hoặc snack. Có thể nhai một mẩu kẹo cao su không đường (sugarless gum) nếu bạn cảm thấy đói cồn cào. Thức uống cũng nên chọn những loại có calorie thấp. Bên cạnh đó cũng cần phải có những hoạt động thể chất, đi bộ cầu thang thay vì sử dụng thang máy. Đi bộ đến những nơi tương đối gần thay vi sử dụng xe gắn máy, điều này giúp giải quyết những calori dư thừa. Nên tập thể dục đều đặn 3 hoặc 4 lần trong ngày. Trong khi chưa có cách gì để can thiệp vào những tác dụng phụ gây tăng cân của thuốc. Tập thể dục có thể tiêu thụ những calori dư thừa và tạm thời hổ trợ cho sự chuyển hóa.
