Biểu hiện không đặc trưng vẫn biến chứng nặng

Bóng nước ở bàn tay trẻ bị bệnh TCM.

Ít triệu chứng, dễ chẩn đoán nhầm

Trong nhiều trường hợp, khi nhiễm entero virut 71 gây bệnh TCM, bệnh nhân thường có biểu hiện đặc trưng bên ngoài như nổi bóng nước ở lòng bàn tay, bàn chân, miệng và thường ấn không đau. Các trường hợp này đa số thường lành tính, bóng nước tự xẹp đi, bệnh có thể tự khỏi sau 5 - 7 ngày.

Do cùng có biểu hiện sốt cao nên nhiều trường hợp có thể nhầm lẫn bệnh TCM với nhiều bệnh khác như sốt virut, sốt xuất huyết…

Với bệnh sốt virut: Đôi khi trẻ bị sốt cao 38 - 39,5 độ C, sốt liên tục, dùng thuốc hạ sốt thì đỡ; sốt kéo dài 24 - 48 giờ, thậm chí là 72 giờ nhưng người bệnh tỉnh táo, khám không thấy dấu hiệu nhiễm trùng ở họng, phổi, đường ruột, sau sốt có thể nổi ban mỏng, rải rác hoặc cũng có thể mọc toàn thân; còn với TCM thì sốt cao liên tục, 39 - 40 độ C, không đáp ứng thuốc hạ sốt, phát ban ngay từ khi sốt, ban xuất hiện ở lòng bàn tay, chân và khoang miệng.

Bệnh TCM cũng dễ nhầm với các bệnh có biểu hiện loét miệng khác như viêm loét miệng: Trong trường hợp này cần phân biệt qua biểu hiện: với viêm loét miệng thường có vết loét sâu, có dịch tiết, hay tái phát; còn với TCM, vết loét đỏ hay phỏng nước đường kính 2-3mm ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi, gây đau miệng, bỏ ăn, bỏ bú, tăng tiết nước bọt.

Chăm sóc trẻ mắc tay - chân - miệng có biến chứng nặng tại Khoa nhiễm - Bệnh viện Nhi đồng 2 TP. Hồ Chí Minh.Ảnh: H. Cát.

Cùng với bệnh TCM, rất nhiều bệnh khác cũng có biểu hiện phát ban trên cơ thể hoặc tay chân như sốt phát ban, dị ứng, viêm da mủ, thủy đậu,… Có thể phân biệt bệnh TCM với bệnh sốt phát ban qua triệu chứng: với sốt phát ban, các ban thường xen kẽ ít dạng sẩn, thường có hạch sau tai, còn ban của bệnh TCM xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông; tồn tại trong thời gian ngắn (dưới 7 ngày) sau đó có thể để lại vết thâm, rất hiếm khi loét hay bội nhiễm.

Phân biệt bệnh TCM với thủy đậu qua biểu hiện: Bệnh thuỷ đậu xuất hiện các phỏng nước nhiều lứa tuổi, rải rác toàn thân.

Phân biệt TCM với sốt xuất huyết Dengue qua triệu chứng: SXH xuất hiện các chấm xuất huyết, bầm máu, xuất huyết niêm mạc… SXH thì bệnh nhân chỉ có sốt cao (39 - 40 độ C) kéo dài trên 5 ngày, không ho, chảy nước mũi..., uống thuốc hạ sốt không bớt. Người bứt rứt, vật vã. Sốc sâu mạch nhỏ khó bắt, huyết áp không đo được, chân tay lạnh. Chảy máu chân răng, chảy máu mũi, xuất huyết tiêu hóa. Khi người bệnh, đặc biệt là trẻ em bị sốt cao liên tục từ ngày thứ ba trở đi mà chưa phát hiện được nguyên nhân gây sốt thì nên nghĩ đến bệnh SXH, cần đưa người bệnh đến khám tại các cơ sở y tế để được theo dõi và xử trí kịp thời.

Enterovirut gây bệnh tay - chân - miệng.

Diễn biến nặng, tử vong nhanh

Gần đây Bệnh viện Nhi Trung ương (Hà Nội) tiếp nhận một cháu bé vào viện với biểu hiện sốt cao liên tục nhưng lại không có biểu hiện rõ rệt của bệnh tay chân miệng. Bé đã tử vong do bệnh diễn biến quá nhanh. Kết quả xét nghiệm cho thấy bé nhiễm virut EV71. Theo các bác sĩ, đây là ca bệnh không điển hình về lâm sàng có diễn biến bệnh rất nặng. Báo cáo của bác sĩ Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP.HCM) cũng cho biết, có một số bệnh nhi tử vong rất nhanh sau khi vào viện, có ca chưa đầy 24 giờ sau nhập viện. Có bé nhập viện chỉ 3 giờ sau đã tử vong.

Với một số trường hợp, bệnh lại không biểu hiện ra bên ngoài bằng các nốt phồng hoặc nếu có chỉ một vài nốt phồng nhỏ, mờ ẩn sâu dưới da mà xâm nhập vào bên trong nội tạng, vào máu, màng não gây viêm não, viêm cơ tim… Trẻ có biến chứng não thường không hôn mê sâu mà có những triệu chứng khó nhận biết như khó ngủ, quấy khóc liên tục, giật mình lúc thức hay lúc bắt đầu thiu thiu ngủ, trẻ có thể biểu hiện hốt hoảng, nói lảm nhảm, chới với run chi, co giật. Triệu chứng khác có thể thấy khi có biến chứng như sốt rất cao, nôn nhiều, mạch nhanh, yếu tay chân, méo miệng.

Vì không có những biểu hiện đặc trưng của bệnh TCM nên gia đình dễ chủ quan, một số bác sĩ thiếu kinh nghiệm có thể chẩn đoán nhầm, điều trị không đúng khiến trẻ sau uống thuốc vẫn sốt cao dữ dội, suy hô hấp, suy tuần hoàn, sốc và tử vong nhanh chóng.

Thường xuyên tái khám

Bệnh chia làm 4 cấp độ Độ 1: Chưa có biến chứng, các cơ sở y tế hướng dẫn bệnh nhân điều trị ngoại trú. Độ 2a: Biến chứng thần kinh nhẹ, bệnh nhân điều trị ngoại trú tại bệnh viện. Độ 2b: Biến chứng thần kinh nặng phải điều trị tại phòng cấp cứu hoặc khoa Nhi bệnh viện tỉnh. Độ 3-4: Biến chứng nặng, suy hô hấp, tuần hoàn, bệnh nhân phải điều trị tại khoa Hồi sức tích cực.

Đối với những ca bệnh TCM thể nặng, bệnh diễn biến rất nhanh nên việc chẩn đoán, xử lý cần phải thực hiện nhanh chóng, nếu không sẽ nguy hiểm đến tính mạng người bệnh. Tuy nhiên, hiện nay, tại tuyến y tế cơ sở, việc phân loại, chẩn đoán xử lý các ca bệnh nặng vẫn còn lúng túng; thậm chí vẫn còn sai sót trong phân loại bệnh nhân.

Khi trẻ có biểu hiện bệnh lành tính, các bác sĩ thường hẹn lịch tái khám xa. Tuy nhiên, đây là một sai lầm trong điều trị bệnh tay chân miệng. Vì trong thời gian chờ tái khám, có thể bệnh sẽ tiến triển nặng, nguy hiểm đến tính mạng. Để chủ động phòng các diễn biến nguy hiểm do bệnh TCM, cha mẹ nên cho trẻ tái khám hằng ngày trong 8 ngày đầu có dấu hiệu bệnh. Ngay cả với trường hợp nhẹ (độ 2a) cũng cần được theo dõi mỗi 6-12 giờ/lần; trẻ độ 2b cần theo dõi diễn biến bệnh mỗi 2-3 giờ/lần. Khi thấy trẻ đột ngột sốt cao, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để khám và xử trí kịp thời.

Khi trẻ có dấu hiệu nặng: sốt cao dữ dội, thở bất thường, quấy khóc liên tục, khó ngủ (trằn trọc, giật mình, hốt hoảng, chới với, ngủ gà) hoặc ngủ li bì; run giật tay chân, nôn ói nhiều. Với trẻ lớn hơn có thêm các biểu hiện: yếu chi đi lại loạng choạng, yếu liệt tay chân, da nổi bông bong tróc cần đưa trẻ đến tái khám ngay tại các cơ sở y tế.

Bác sĩ Hạnh Trinh