Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 28-29, các nhà lãnh đạo ASEAN đã ra Tuyên bố Chủ tịch của Hội nghị cấp cao 28 – 29. Trong đó, khẳng định lãnh đạo các nước ASEAN đã có các cuộc trao đổi thẳng thắn và xây dựng về định hướng trong tương lai của ASEAN; các vấn đề từ kinh tế - xã hội, chính trị và an ninh, xây dựng cộng đồng, quan hệ đối nội, đối ngoại...
Đáng chú ý, nội dung tuyên bố Chủ tịch dành một phần riêng về Biển Đông, theo đó, các nhà lãnh đạo ASEAN tiếp tục bày tỏ quan ngại sâu sắc về các diễn biến gần đây và đang diễn ra, đồng thời ghi nhận quan ngại của một số Bộ trưởng về việc tôn tạo, bồi đắp và sự gia tăng các hành động ở khu vực, làm xói mòn lòng tin, gia tăng căng thẳng và có thể gây phương hại tới hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực; tái khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn hàng hải và hàng không ở Biển Đông.
Trung quốc cần tuân thủ phán quyết
Trong 3 ngày hội nghị, các nhà lãnh đạo thế giới đã nhiều lần nhấn mạnh đến việc các bên, đặc biệt là Trung quốc phải tuân thủ phán quyết của Tòa trọng tài Thường trực La Hay. Phát biểu bên lề hội nghị cấp cao ASEAN 28-29 tại Viêng Chăn ngày hôm qua (8/9), Tổng thống Mỹ Barack Obama nhấn mạnh phán quyết của Tòa Trọng tài tại La Hay (Hà Lan), khẳng định các tuyên bố chủ quyền rộng lớn của Trung Quốc ở Biển Đông không có cơ sở pháp lý, là mang tính “ràng buộc”. “Phán quyết lịch sử của Tòa trọng tài hồi tháng 7, mang tính ràng buộc, đã giúp làm rõ các quyền hàng hải trong khu vực”, ông Obama nhấn mạnh. Tổng thống Obama cũng đã hối thúc Trung Quốc tuân thủ nguyên tắc thượng tôn pháp luật và không tiến hành các biện pháp đơn phương có nguy cơ làm leo thang căng thẳng.
Tổng thống Obama nằm trong số các nguyên thủ tham gia Hội nghị Cấp cao ASEAN
Hôm 2/9, trước khi tới thăm Mỹ, Tổng thống Mỹ Barack Obama đã kêu gọi Trung Quốc trở thành một cường quốc có trách nhiệm và tránh những hành động phô diễn sức mạnh làm gia tăng căng thẳng tại Biển Đông. Trả lời phỏng vấn kênh truyền hình CNN, Tổng thống Obama cho biết Mỹ ủng hộ một Trung Quốc trỗi dậy hòa bình, song khẳng định Bắc Kinh cần nhận thức rõ rằng "sức mạnh càng lớn thì trách nhiệm càng cao", đồng thời nhấn mạnh luật pháp quốc tế cần phải được tuân thủ.
Các đối tác của ASEAN, trong đó có Nhật bản và Australia đã nhất trí về tầm quan trọng của việc duy trì trật tự trên Biển Đông dựa trên luật pháp. Theo Bộ Ngoại giao Nhật Bản, hai nhà lãnh đạo đã tái khẳng định vấn đề Biển Đông cần được giải quyết hòa bình theo luật pháp quốc tế, trong đó có phán quyết hồi tháng 7 vừa qua của Tòa trọng tài ở La Hay.
Tờ The Australian số ra hôm 7/9 dẫn lời Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull cho rằng Bộ Quy tắc về ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) là yếu tố quan trọng để duy trì ổn định trong khu vực. “Australia không phải là một bên tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông, song Australia có vai trò khuyến khích các bên đạt thỏa thuận”, Thủ tướng Turnbull nói.
Trong một nỗ lực để duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông ASEAN kêu gọi tất cả các bên khẩn trương đàm phán tiến tới đạt được một Bộ Quy tắc về ứng xử của các bên (COC) ở Biển Đông, trong đó bao gồm việc gia tăng tần suất họp ở cấp Quan chức cao cấp và Nhóm Công tác chung ASEAN – Trung Quốc về Thực hiện DOC; nhấn mạnh tính cấp thiết của việc tăng cường nỗ lực nhằm đạt được tiến triển thực chất trong việc thực hiện đầy đủ DOC cũng như trong đàm phán thực chất để sớm thông qua COC, trong đó có việc sớm thông qua tài liệu cấu trúc COC và khung thời gian đạt được COC.
Một bước tiến được ghi nhận tại hội nghị, là việc ASEAN và Trung Quốc đã thông qua bộ nguyên tắc chỉ đạo về đường dây nóng của các nhà ngoại giao cấp cao giữa hai bên nhằm giải quyết những tình huống khẩn cấp trên biển; đồng thời ra một tuyên bố chung, trong đó nhất trí áp dụng Bộ quy tắc về Tránh va chạm bất ngờ trên biển (CUES), một thỏa thuận quốc tế đạt được năm 2014 nhằm giảm bớt nguy cơ xảy ra các vụ va chạm trên biển ở Biển Đông.
Một lần nữa, tại hội nghị, ASEAN-Trung quốc đã khẳng định lại các nguyên tắc chung như kiềm chế, giải quyết hòa bình các tranh chấp phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực.
Giới phân tích cho rằng những bước đi trên thể hiện quyết tâm cao của ASEAN trong việc duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông. Tuy nhiên, ASEAN rất cần có thêm những hành động mạnh mẽ hơn để hiện thức hóa mục tiêu thành hiện thực.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tham dự hội nghị Thượng đỉnh ASEAN-LHQ cùng các nhà lãnh đạo các nước bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN 28-29
