Hoseas Gaomab giờ đây là một ông lão hom hem, ông đã làm việc trong phòng thí nghiệm của mỏ uranium ở Arandis - Namibia trong suốt 23 năm qua. Dù ông đã chứng kiến nhiều thanh niên trai tráng từng bỏ mạng, nhưng bản thân ông cũng chưa hiểu nguyên nhân tại sao.
Arandis là mỏ uranium lộ thiên thuộc hàng lớn nhất thế giới. Arandis đã đưa tên tuổi quốc gia Namibia thành một trong những nhà sản xuất uranium hàng đầu thế giới, chuyên cung cấp sản phẩm uranium cho các thị trường châu Âu, Mỹ và Nhật Bản. Câu hỏi mấu chốt ở đây là, ngoài tiền bạc thì cái giá phải trả sẽ là bao nhiêu? Nhiều công nhân nam giới từng làm việc ở Arandis từ những ngày đầu tuyên bố rằng họ đã mắc một số căn bệnh hiểm nghèo bao gồm ung thư, tăng huyết áp và thiếu máu. Hoseas Gaomab cũng gặp phải vấn đề sức khỏe hết sức nặng nề. Ông đã mắc phải một chứng bệnh khiến tay chân bị tê phù trong suốt 20 năm qua. Phát biểu trên hãng tin Al Jazeera, Gaomab chua chát nói: “Lúc nào tôi cũng cảm thấy thiếu sức sống nhưng các bác sĩ tại mỏ lại quả quyết rằng sức khoẻ của tôi ổn”.
Sơ đồ các nhà máy hoạt động bằng than đá chưng cất uranium ở Arandis.
Quá muộn mới biết rủi ro
Vào năm 1993, một sinh viên y khoa tên là Reinhard Zaire đã đến Arandis phỏng vấn các công nhân mỏ và thu thập những mẫu máu. Các công nhân mỏ được chiếu xạ và lần đầu tiên họ nghe về sự tồn tại của bức xạ trong mỏ uranium.
Sau nghiên cứu và tuyên bố của Reinhard Zaire thì không có bằng chứng cho thấy Gaomab đã bị nhiễm bức xạ nặng và cũng không có xác nhận nào về những cái chết liên quan đến các căn bệnh do nhiễm xạ ở đây. Tuy nhiên, vẫn có sự hoài nghi sâu rộng đối với những người ở Arandis. Reinhard Zaire đã nghiên cứu những tác động của việc tiếp xúc bức xạ lâu dài đối với mức độ bức xạ thấp và ông tin rằng đã tìm thấy chúng tại mỏ Rössing. Zaire kết luận rằng, có một hiểm hoạ gia tăng cho các thợ mỏ uranium về khả năng phát triển các bệnh ác tính như ung thư. Một thời gian ngắn sau khi báo cáo được công bố, Zaire đã bị Bộ Y tế và Dịch vụ xã hội Namibia sa thải, bản thân nghiên cứu của ông đã bị thu hồi, còn Zaire bị cáo buộc “hành nghề y khoa bất hợp pháp”. Lúc đó, Công ty Rio Tinto ở đây đã đối mặt với một vụ kiện của Anh, vì cáo buộc đã làm huỷ hoại sức khoẻ công nhân.
Những kẽ hở trong quản lý an toàn cho sức khỏe
Ông Doug Brugge đến từ Đại học Tufts (Boston, Massachusetts, Mỹ) đã tiến hành một cuộc nghiên cứu về những tác động của khai thác uranium trong lòng đất tại bộ lạc Navajo (Bắc Mỹ). Ông Brugge đã tỏ ra nghi ngờ về “loại hình khai thác” do sinh viên Reinhard Zaire viết trong báo cáo.
“Bánh vàng” là một thuật ngữ dùng để ám chỉ tới uranium cô đặc, nó được sản xuất sau khi nghiền nát quặng uranium và đem đi xử lý. “Bánh vàng” thường được lưu trữ trong thùng dùng để vận chuyển và không gây độc hại nếu được xử lý phù hợp. Phát ngôn viên Rio Tinto-Penda Kiiyala cho biết: Hàng tháng, Công ty Rio Tinto tiến hành thu thập mẫu nước tiểu của mỗi công nhân. Đây là một hình thức kiểm tra nhằm đảm bảo không có bất kỳ rủi ro nội bộ nào đang tồn tại”. Trái ngược với lời những công nhân tuyên bố, Rio Tinto nhấn mạnh rằng tất cả công nhân đã tiếp cận các kết quả xét nghiệm dựa trên những mẫu vật của chính họ. Công ty Rössing Uranium - một công ty con của Rio Tinto tại Namibia lên tiếng phủ nhận rằng không hề có công nhân nào nhiễm xạ tại mỏ lộ thiên.
Ông Alwyn Lubbe, một nhân viên quan hệ đối ngoại của Rio Tinto phát biểu trên hãng tin Al Jazeera: “Hiểm hoạ lớn nhất cho các công nhân chính là bụi silíc bên trong các mỏ. Mức độ uranium đặc biệt thấp. Bức xạ rất thấp, mang tính tự nhiên, ngay cả khi chúng được xử lý thành phẩm trong công đoạn cuối cùng”. Alwyn Lubbe bảo thủ quan điểm không hề có độc tố rò rỉ từ các bãi thải gần mỏ khai thác.
Có đòi được công lý?
Theo nghiên cứu của ông Doug Brugge từ Đại học Tufts, hiểm hoạ lớn nhất không phải là bản thân uranium mà là các sản phẩm mục ruỗng như radon, một loại khí tự động giải phóng khi uranium được khai thác. Ông Doug Brugge nhấn mạnh: “Những sản phẩm của Radon là thứ nằm ngay trong phổi. Những vật chất rắn như uranium và radium có thể đi thẳng vào cơ thể con người khi chúng ta hít thở hoặc nuốt phải. Nếu ai đó chạm tay vào quặng uranium thì chất độc sẽ xâm nhập vào cơ thể qua tay và miệng. Một khi chui vào cơ thể người, bức xạ sẽ phát tán rất mạnh. Và từ đây có thể sẽ gây ra những tác hại không nhỏ. Câu hỏi được đặt ra là cách thức nào khiến cho người bị nhiễm xạ sẽ dẫn đến các vấn đề về sức khoẻ”. Mặc dù cơ hội thành công rất mỏng manh, nhưng ông Petrus Hoaeb đã quyết định tố Rio Tinto ra toà.
(Theo AJE, 1/2014)