Trong các loại thuốc, có nhiều loại thuốc được xếp vào loại "thần dược". Nói một cách dễ hiểu đó là những thuốc cứu được rất nhiều người thoát khỏi lưỡi hái của tử thần. Các loại vaccin, các thuốc kháng sinh là một ví dụ.
Cách đây khoảng thập niên giữa của thế kỷ trước, sau khi giành được độc lập, một nền y dược học cách mạng được thiết lập, trước hết là các thuốc chấn thương nhưng thuốc trị giun sán cũng rất cần vì trên 95% người dân bị nhiễm giun sán sau những năm tháng dài đô hộ, đời sống khổ cực, lối sống và tập quán rất mất vệ sinh.
Nhiều thuốc đã được bào chế như tinh dầu giun trong dầu thầu dầu, trị giun tốt nhưng cực kỳ khó uống do lượng uống nhiều và mùi vị "cực kỳ dễ sợ". Sau tonin là loại thuốc viên dễ uống, lượng ít nhưng có tác dụng phụ có hại khi kết hợp với phenolphtalein và đáng sợ nhất là khi giun bị "say" chúng chạy lung tung lên cả dạ dày, mật, miệng, mũi! Piperazin adipat hoặc adipinat cũng là thuốc trị giun dễ chấp nhận nhưng cũng phải uống một lượng lớn mùi vị cũng chẳng dễ nuốt.
Vào thập kỷ 60-70 thế kỷ trước, các nhà nghiên cứu trên thế giới tổng hợp ra những dẫn xuất của benzimidazol với các thuốc thiabendazol, triabendazol, flubendazol, ciclobendazol, đặc biệt với thuốc mebendazol (biệt dược: fugacar, vermox, antiox...) do Janssen tổng hợp và albendazol (biệt dược: zentel, aldazol, vidoca...) do Smith Kline tổng hợp năm 1972 đã thực sự là những thuốc đặc trị giun - sán, đặc biệt với các nước nghèo và đang phát triển, thuốc là một cứu cánh, là "thần dược" để trị tận gốc bệnh giun - sán, với những ưu điểm sau đây:
- Trị được nhiều giun và một vài loại sán cùng lúc, kể cả trứng và ấu trùng.
- Thuốc uống với liều lượng ít, dễ uống, liều duy nhất nếu cần thì nhắc lại.
- Rất ít tác dụng phụ.
- Rẻ tiền.
Lấy ví dụ thuốc albendazol thuốc chống giun - sán phổ rộng, một thuốc ưa dùng nhất hiện nay: (trích Dược thư VN).
 |
Tác dụng: Là dẫn chất của benzimidazol carbamat, phổ hoạt tính rộng trên các giun mỏ, giun đũa, giun kim, giun lươn, giun tóc, giun xoắn, ấu trùng di trú ở cơ và da, các loại sán dây và ấu trùng sán ở mô. Có hoạt tính trên cả giai đoạn trưởng thành và ấu trùng của các giun đường ruột và diệt được trứng của giun đũa và giun tóc. Dạng chuyển hóa là albendazol sulfoxid vẫn còn tác dụng và giữ vị trí quan trọng về tác dụng dược lý của thuốc.
Cơ chế tác dụng: Thuốc liên kết với các tiểu quản của ký sinh trùng, qua đó ức chế sự trùng hợp hóa các tiểu quản thành các vi tiểu quản của bào trứng là những bào quan cần thiết cho hoạt động bình thường của tế bào ký sinh trùng.
Chỉ định: Nhiễm một hoặc nhiều loại ký sinh trùng đường ruột như giun đũa, giun kim, giun móc, giun mỏ, giun tóc, giun lươn, sán hạt dưa, sán lợn, sán bò, sán lá gan loại Op. vivarrini và Op.sinensis.
Liều dùng:
- Giun đũa, giun kim, giun móc, giun tóc: Người lớn và trẻ em trên 2 tuổi uống liều như nhau 400mg liều duy nhất trong 1 ngày. Có thể nhắc lại sau 3 tuần. Trẻ em dưới 2 tuổi uống 200mg liều duy nhất trong 1 ngày. Có thể nhắc lại sau 3 tuần.
Ấu trùng di trú ở da: Trẻ em uống 5mg/kg/ngày, uống 3 ngày. Người lớn uống 400mg, ngày uống 1 lần, uống trong 3 ngày.
Bệnh nang sán: Người lớn uống 800mg/ngày, trong 28 ngày. Có thể nhắc lại nếu cần, tới 2 hoặc 3 lần. Tới 5 lần nếu nang sán không mổ được. Trẻ em đến 6 tuổi: chưa xác định được liều lượng. Trẻ em từ 6 tuổi trở lên uống 10-15mg/kg/ngày trong 28 ngày, có thể nhắc lại nếu cần.
Ấu trùng sán lợn ở não: Người lớn uống 15mg/kg/ngày trong 30 ngày. Có thể nhắc lại sau 3 tuần. Trẻ em xem liều người lớn.
Sán dây, giun lươn: Người lớn uống 400mg/lần/ngày trong 3 ngày. Có thể nhắc lại sau 3 tuần. Trẻ em dưới 2 tuổi uống 200mg/lần/ngày trong 3 ngày, có thể nhắc lại sau 3 tuần. Trẻ em 2 tuổi trở lên: liều giống người lớn.
Chống chỉ định: Quá mẫn với thuốc. Người bệnh nhiễm độc tủy xương. Có thai.
Lưu ý: Cẩn thận với người bị bệnh về máu. Cân nhắc lợi/hại với người bệnh có chức năng gan bất thường vì thuốc chuyển hóa ở gan (có thể nhiễm độc gan).
Người bệnh không được mang thai trong thời gian ít nhất 1 tháng sau khi dùng albendazol vì thuốc có thể gây nguy hại rất nặng cho thai. Cũng cần thận trọng khi đang nuôi con bú (chưa rõ thuốc vào sữa mẹ như thế nào).
Rõ ràng, các dẫn xuất của benzimidazol là những thần dược nhưng vẫn chưa được phát huy hết tác dụng, chưa thấy đó là một thuốc giúp ích khá lớn cho cộng đồng. Ở nước ta, tuy tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng đường ruột có giảm nhưng vẫn còn tỷ lệ vào loại cao (50 - 60%) nhất là vùng đồng bằng, vùng ven biển và miền núi.
DS. Phạm Thiệp