Tiếp theo số 40
Bệnh sởi
Sởi là bệnh nhiễm virut cấp tính lây qua đường hô hấp. Đây là bệnh truyền nhiễm phổ biến và dễ mắc nhất trong mùa đông xuân, mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với sởi đều rất dễ mắc sởi. Khi chưa có vắc-xin tiêm đại trà hầu như mọi người đều bị mắc sởi trước khi đến tuổi trưởng thành, vì vậy hầu hết trẻ em khi sinh ra đều có miễn dịch chống sởi do mẹ truyền cho khi mang thai và kháng thể chống sởi này tồn tại trong khoảng một năm đầu đời. Bệnh do virut sởi thuộc nhóm Morbillivirus trong họ paramyxoviridae. Virut có thể sống trong không khí trong khoảng trên 30 giờ. Virut dễ bị bất hoạt bởi sức nóng trên 500C hoặc dưới ánh nắng mặt trời.
Virut Varicella - zoster gây thủy đậu (ảnh nhỏ) và tổn thương do thủy đậu trên da (ảnh lớn).
Các dấu hiệu sớm của bệnh sởi với khởi đầu là sốt, viêm kết mạc mắt, chảy nước mũi, ho và có nốt koplik ở niêm mạc miệng, tiếp theo là mọc ban lần lượt từ mặt xuống cơ thể và tay chân rồi ban bay. Bất cứ trường hợp nào trẻ có sốt và phát ban đều cần nghĩ tới sởi và trẻ được đến các cơ sở y tế khám và xét nghiệm. Các xét nghiệm huyết thanh học tìm kháng thể IgM giúp chẩn đoán xác định ca sởi hoặc Rubella rất đặc hiệu.
Sởi là bệnh lành tính có thể tự khỏi nếu không có các biến chứng. Biến chứng có thể gặp gồm viêm tai giữa, viêm phổi, tiêu chảy, viêm thanh quản, phế quản, khí quản và viêm não. Bệnh có thể gây mờ giác mạc, hỏng toàn bộ giác mạc gây giảm thị lực đến mù vĩnh viễn. Trẻ suy dinh dưỡng và thiếu vitamin A là những đối tượng có nguy cơ cao nhất. Biến chứng của sởi là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho trẻ dưới 5 tuổi. Nhờ có vắc-xin, số ca tử vong do sởi trên toàn cầu giảm từ 2 triệu ca hàng năm xuống còn nửa triệu và dưới nửa triệu hiện nay. Do vậy không được chủ quan với bệnh sởi vì đó là bệnh rất dễ lây, số mắc luôn rất lớn và có thể tử vong.
Để đề phòng chống bệnh sởi cần làm tốt công tác giám sát bệnh sởi để phát hiện sớm ca bệnh và tiến hành cách ly bao vây nguồn bệnh vì tốc độ lây lan rất nhanh của sởi. Vai trò của các bậc cha mẹ trong việc phát hiện sớm ca bệnh là rất lớn, khi con sốt kèm theo phát ban phải đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay và tự giác thực hiện các biện pháp cách ly hạn chế lây lan trong cộng đồng. Tuy nhiên, biện pháp chủ động và hiệu quả nhất là tiêm vắc-xin phòng sởi cho trẻ em.
Hiện nay đã có nhiều loại vắc-xin phòng sởi đang được sử dụng rộng rãi trên thế giới và ở Việt nam. Vắc-xin phòng sởi đơn giá, vắc-xin phòng sởi phối hợp với phòng Rubella, vắc-xin phòng sởi phối hợp với Rubella và quai bị. Ở Việt Nam đang sử dụng vắc-xin sởi do Việt Nam sản xuất và được tiêm miễn phí cho trẻ em. Đây là vắc-xin có chất lượng cao, đạt các tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới với tỷ lệ bảo vệ trên 90% và rất an toàn. Vắc-xin được tiêm với liều 0,5ml với đường tiêm bắp. Đối tượng tiêm là trẻ 9 tháng tuổi tiêm mũi 1 và trẻ đủ 18 tháng tuổi tiêm mũi 2. Nếu vì lý do gì trẻ chưa tiêm mũi 1 hoặc 2 thì bất kỳ thời điểm nào sau tháng thứ 9 khi có điều kiện cần tiêm cho trẻ mũi 1 và sau đó tiêm mũi 2, mũi 2 cách mũi 1 ít nhất 1 tháng. Có thể tin rằng nếu trẻ em được tiêm 2 mũi vắc-xin sởi thì các cháu đã được bảo vệ với bệnh sởi.
Tiêm vắc-xin phòng sởi cho trẻ.
Thủy đậu
Thủy đậu là bệnh nhiễm virut cấp tính lây qua đường hô hấp và tiếp xúc trực tiếp do Varicella virus thuộc họ Herpesviridae gây ra. Đây là bệnh phổ biến, lưu hành toàn cầu, rất dễ lây lan, mọi lứa tuổi đều có thể mắc. Lứa tuổi nguy cơ là trẻ em dưới 10 tuổi, chiếm 90% số mắc hàng năm. Virut thủy đậu là tác nhân gây bệnh thủy đậu ở trẻ em và bệnh zona ở người lớn nên còn có tên là virut thủy đậu - zona (Varicella - zoster virus -VZV).
Thủy đậu là bệnh lành tính nhưng rất dễ có biến chứng có thể gây tử vong hoặc để lại các dị tật. Các biến chứng của thủy đậu như:
Bội nhiễm với vi khuẩn, viêm phổi thủy đậu, hội chứng Reye, viêm não thủy đậu.
Dị tật bẩm sinh và thủy đậu chu sinh do mắc thủy đậu khi mang thai. Phụ nữ có thai mắc thủy đậu 5 ngày trước sinh có thể làm cho trẻ mắc thủy đậu trong vòng 2 ngày sau sinh với các triệu chứng nặng và tỷ lệ tử vong có thể lên tới 30%. Mẹ mắc thủy đậu trong vòng 20 tuần đầu của thai kỳ có thể làm cho trẻ khi sinh ra bị dị tật bẩm sinh như sẹo trên da, tăng trưởng kém, teo cơ khu trú, chậm phát triển trí tuệ và các bệnh thần kinh về mắt.
Bệnh zona hay còn gọi là bệnh giời leo ở người lớn tuổi (là hậu quả của việc nhiễm virut thủy đậu).
Người lớn tuổi, trẻ em dưới 1 tuổi, người bị suy giảm miễn dịch, phụ nữ có thai khi mắc thủy đậu có tỷ lệ biến chứng cao hơn và bệnh nặng hơn. Để phòng chống thủy đậu cần thực hiện tốt việc phát hiện sớm ca bệnh, cách ly nguồn nhiễm, vệ sinh cá nhân... song biện pháp chủ động và hiệu quả nhất vẫn là sử dụng vắc-xin.
Vắc-xin thủy đậu là vắc-xin sống giảm độc lực với 3 ưu điểm nổi trội: Tính an toàn rất cao (các phản ứng sau tiêm không đáng kể và chủ yếu là sốt và đau tại chỗ tiêm); Khả năng gây miễn dịch bảo vệ phòng thủy đậu rất cao trên 90%; Miễn dịch có được sau tiêm vắc-xin rất bền vững (trên 20 năm).
Vắc-xin được tiêm với liều 0,5ml, tiêm dưới da. Lứa tuổi tiêm: Trẻ em từ 12 tháng tuổi đến 13 tuổi trước đó chưa mắc thủy đậu, chưa có miễn dịch với thủy đậu đều cần tiêm 1 mũi. Trên 13 tuổi tiêm 2 mũi, cách nhau 4-8 tuần.
PGS.TS. Đỗ Sỹ Hiển (Giám đốc TT Nghiên cứu và Tư vấn về sức khỏe cộng đồng, Nguyên Chủ nhiệm CT TCMR quốc gia)
