Sỏi bàng quang chiếm tỉ lệ khoảng 1/3 số ca sỏi đường tiết niệu, là loại bệnh gặp ở nam giới nhiều hơn nữ, với nhiều nguyên nhân khác nhau. Sỏi bàng quang khá đa dạng, có thể là sỏi từ thận, niệu quản (hoặc cả hai) rơi xuống. Khi sỏi đã xuống bàng quang, nếu là sỏi nhỏ, có thể được đào thải ra ngoài khi tiểu tiện; nếu sỏi lớn, sẽ nằm lại bàng quang, lâu ngày sỏi to dần lên do các cặn sỏi có sẵn trong bàng quang tiếp tục bám vào.
Nguyên nhân của sỏi bàng quang
Một số trường hợp, sỏi bàng quang được hình thành ngay tại bàng quang do một thời gian dài người bệnh sử dụng thuốc điều trị các bệnh khác có nhiều chất làm kết tủa, lắng đọng gây ra sỏi hoặc sử dụng nhiều chất khoáng, canxi, photpho… trong khi đó người bệnh lại uống ít nước.
Phải nói rằng, bất kỳ nguyên nhân nào làm ứ đọng nước tiểu đều có nguy cơ bị sỏi bàng quang (túi thừa bàng quang, viêm, nhiễm trùng, u, cục) hoặc cổ bàng bi chít hẹp do u xơ tiền liệt tuyến, viêm tiềm liệt tuyến mãn tính (nam giới) đè vào cổ bàng quang gây ứ đọng nước tiểu. Đây là các nguyên nhân hay gặp nhất ở NCT. Một số trường hợp sỏi bàng quang là do chít hẹp niệu đạo, hoặc do có dị vật trong bàng quang, từ đó gây nên ứ đọng nước tiểu, ứ đọng cặn sỏi tạo thành sỏi. Ngoài ra, một số trường hợp do hạn chế đi lại (công tác văn phòng, lái xe đường dài) hoặc thường xuyên nhịn tiểu (thoái hóa cột sống thắt lưng, viêm khớp cùng chậu, bại liệt, tai biến mạch máu não…) là một trong những nguyên nhân gây nên sỏi bàng quang. Một số NCT lười hoặc ngại uống nước, ngại ăn rau, ngại uống nước canh, do đó nước tiểu ít không đào thải được các chất lắng cặn ra ngoài.
Một số người bị sỏi bàng quang nhưng không có biểu hiện gì đặc biệt, vì một lý do nào đó tình cờ phát hiện do siêu âm ổ bụng bởi khám bệnh định kỳ hoặc đau bụng với nguyên nhân khác. Đa số sỏi bàng quang có đái rắt nhiều lần, nhất là ban ngày do đi lại, vận động nhiều.
Phẫu thuật lấy sỏi
Trong trường hợp bàng quang bị nhiễm khuẩn (viêm bàng quang), nước tiểu đục, đôi khi nước tiểu có màu đỏ (đái máu) và có sốt nhẹ. Có thể đau bụng dưới, đái khó, đau, buốt gây khó khăn trong lúc tiểu tiện làm gián đoạn bởi các các nguyên nhân khác kèm theo (u xơ tiền liệt tuyến, chít hẹp niệu đạo…). Nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm sẽ dẫn đến biến chứng viêm bàng quang bởi sỏi to làm tổn thương niêm mạc bàng quang, khi co bóp, sỏi cọ xát nhiều lần vào niêm mạc gây viêm, loét và nhiễm khuẩn, thậm chí chảy máu.
Viêm bàng quang cấp nếu không được điều trị sẽ dẫn đến viêm mạn tính, từ đó có thể gây teo bàng quang hoặc rò bàng quang do lượng nước tiểu thay đổi liên tục.
Sỏi bàng quang còn có thể gây nên các biến chứng rất nguy hiểm là viêm thận do nhiễm khuẩn ngược dòng và suy thận. Đây là các biến chứng gây nên không ít khó khăn cho điều trị, ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế, thậm chí gây nguy hiểm đến tính mạng. Ngoài ra, sỏi to sẽ gây kích thích, chèn ép, bít tắc cổ bàng quang (chỗ nối bàng quang và niệu đạo) làm cho người bệnh bị đau buốt vùng hạ vị. Cơn đau hạ vị có thể lan dần ra phía đầu bộ phận sinh dục ngoài hoặc tầng sinh môn, trội lên về cuối bãi tiểu tiện (nam giới, đôi khi phải bóp chặt đầu dương vật để đỡ đau, ở nữ giới nước tiểu chảy ri rỉ qua âm đạo hoặc hậu môn gây nhiễm khuẩn). Biến chứng rò bàng quang, tầng sinh môn hoặc rò âm đạo (nữ giới), nước tiểu cũng chảy ri rỉ qua âm đạo hoặc hậu môn gây nhiều bất tiện trong sinh hoạt và gây nhiễm trùng. Một số trường hợp, sỏi bàng quang to, có thể gây bí tiểu hoàn toàn làm nước tiểu ứ lại trong bàng quang, bàng quang căng phồng, tạo nên “cầu bàng quang” ở trên xương mu.
Nguyên tắc điều trị và phòng bệnh
Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể của NCT mà có thể phải tán sỏi hoặc phẫu thuật, do đó, khi bị sỏi bàng quang, nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa có uy tín với trang thiết bị đầy đủ để được chẩn đoán và điều trị bệnh sớm, tránh trường hợp để bệnh quá nặng gây nguy hiểm đến tính mạng người bệnh. Nguyên tắc là, khi sỏi còn nhỏ có thể dùng thuốc để làm tan dần sỏi, sỏi sẽ theo nước tiểu ra ngoài, thêm vào đó nên dùng thuốc kháng sinh chống nhiễm khuẩn (nếu có biểu hiện viêm nhiễm). Sỏi to, cần tán sỏi hoặc phẫu thuật lấy sỏi càng sớm càng tốt.
Sỏi bàng quang trên phim
Phòng bệnh là việc làm vô cùng cần thiết, bởi vì, nguyên nhân gây sỏi thường là do ứ đọng nước tiểu lâu ngày. Dó đó, hằng ngày cần uống đủ nước (1,5 - 2,0 lít/ngày), bao gồm cả nước có trong thức ăn, rau, canh, củ, quả và không được nhịn tiểu. Cần vận động cơ thể đều dặn bằng hình thức tập thể dục, đi bộ, bơi và không nên ngồi, nằm một chỗ với thời gian lâu. Cần đi khám bệnh ngay khi có rối loạn tiểu tiện (đái rắt, đái buốt hay đái đục, đái ra máu).
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU
