Đột biến gen gây ra hội chứng Alagille và bệnh gan ở trẻ em. Dựa vào các đặc điểm bất thường ở khuôn mặt và các cơ quan: mắt, tim, thận, cột sống có thể phân biệt hội chứng Alagille với các bệnh gan mật khác.
 Bộ mặt của trẻ mắc HCA - hai mắt cách xa nhau. |
Hội chứng Alagille gồm các triệu chứng gì?
Mỗi bệnh nhân bị HCA có thể có tất cả hay chỉ có rất ít các biểu hiện của hội chứng dưới đây:
Về kiểu hình, trẻ bị HCA thường có bộ mặt rất đặc biệt: trán rộng, cao, hai mắt cách xa nhau, mắt sâu, cằm nhọn. Khoảng cách hai mắt được xem là xa nhau khi lớn hơn khoảng cách giữa khóe mắt và đuôi mắt của mỗi mắt (bình thường các khoảng cách này bằng nhau). Trán của bệnh nhi rộng, cao trong khi mắt càng sâu theo tuổi nên trông mặt bệnh nhi giống “Tây”. Cằm nhọn, trán rộng nên nhìn mặt bệnh nhi có hình tam giác đáy là trán, đỉnh là cằm.
Trẻ bị bệnh còn có các triệu chứng: vàng da, vàng mắt do những tổn thương ở gan; bệnh tim bẩm sinh, thường gặp hẹp động mạch phổi hay tứ chứng Fallot; dị tật bẩm sinh ở cột sống. Đến nay nhờ các kỹ thuật chẩn đoán bào thai có thể phát hiện sớm phần lớn HCA trong thời kỳ bào thai. Trẻ bị HCA thường có bệnh gan mà điển hình là tổn thương tiến triển ở ống mật chủ trong gan và hẹp ống mật chủ ngoài gan, gây nên tình trạng ứ mật ở trong gan, làm tổn thương tế bào gan. Khoảng 20 - 30% số bệnh nhi bị hóa sẹo trong gan và dẫn đến xơ gan. Các dấu hiệu khác thường gặp là vàng da, xanh xao, đại tiện phân lỏng, chậm phát triển trong 3 tháng tuổi. Thời gian sau trẻ vẫn tiếp tục bị vàng da kéo dài, ngứa, chậm phát triển so với các trẻ cùng tuổi trong suốt thời kỳ thơ ấu. Trong khoảng từ 4 - 10 tuổi, các triệu chứng được cải thiện dần và bệnh ổn định.
Các biểu hiện khác của hội chứng có ích cho việc chẩn đoán là những bất thường ở tim, thận, mắt, cột sống. Do các mạch máu nối liền giữa tim và phổi bị hẹp gây ra tiếng tim to quá mức (âm thổi), nhưng hiếm khi ảnh hưởng đến chức năng tim. Tổn thương cột sống, trên phim Xquang thường thấy các đốt sống hình cánh bướm nhưng hầu hết các trường hợp không gây ra bất kỳ tổn thương nào về thần kinh tủy sống. Tuy có trên 90% bệnh nhi bị HCA có một sự bất thường ở mắt nhưng không dẫn đến bất kỳ bất thường nào về thị lực. Trong khi đó, một số ít bệnh nhi có những bất thường ở thận lại có thể gây ảnh hưởng đến chức năng thận. Trong một gia đình thường gặp một người cha hoặc mẹ, anh hoặc chị của trẻ bị HCA sẽ có cùng bộ mặt, âm thổi ở tim, đốt sống hình cánh bướm. Chẩn đoán bệnh cần căn cứ kết quả sinh thiết gan, nghe tim phổi, khám mắt, chụp Xquang cột sống, siêu âm kiểm tra ổ bụng.
 Tổn thương cột sống do hội chứng Alagille. |
Điều trị HCA
Mục tiêu điều trị là làm tăng dòng chảy của mật từ gan xuống ruột, đảm bảo sự phát triển bình thường của trẻ, ngăn chặn và bồi phụ sự thiếu hụt dinh dưỡng hay các thiếu hụt khác mà sự thiếu hụt đó thường gia tăng. Các thuốc có tác dụng làm tăng dòng chảy của mật từ gan xuống ruột thường được khuyên dùng. Cần sử dụng cả các thuốc giảm triệu chứng ngứa. Thuốc giúp hạ cholesterol trong máu cải thiện sự ứ đọng cholesterol ở da, làm giảm vàng da ở các vùng mí mắt, khuỷu tay, gan bàn tay, đầu gối, những chỗ hay co duỗi khác.
Cho trẻ ăn đầy đủ các chất dinh dưỡng để đảm bảo sự phát triển của trẻ mà không cần phải theo chế độ ăn kiêng nào. Chú ý bổ sung các loại vitamin A, D, E, K, vì mật xuống ruột ít gây khó tiêu mỡ nên dễ gây thiếu các vitamin này.
Phẫu thuật có thể được sử dụng để chẩn đoán HCA khi cần kiểm tra ống mật chủ. Nhưng phẫu thuật với mục đích tái tạo ống mật chủ lại không được khuyến cáo vì mật vẫn có thể chảy từ gan xuống ruột và hiện tại không có phương pháp nào có thể khắc phục những tổn thương trong gan. Tuy nhiên phẫu thuật để ghép gan lại cần được thực hiện khi tổn thương xơ gan đến giai đoạn gan không còn các chức năng nữa.
Tiên lượng thời gian sống của bệnh nhi phụ thuộc vào một số yếu tố: mức độ nặng của sự hóa sẹo ở gan, xơ gan, ảnh hưởng chức năng của tim và phổi do hẹp động mạch phổi, chế độ dinh dưỡng cũng như khả năng hấp thu của bệnh nhi có tốt hay không. Trên thực tế, nhiều người trưởng thành mà trước đây đã từng bị HCA vẫn có một cuộc sống bình thường.
BS. Vũ Thị Thanh Vân