Chùm ca bệnh cúm gồm hơn 30 em học sinh Trường Trung học phổ thông Trí Đức (Hà Nội) vừa phát hiện là do chủng virus H1N1. Tự bảo vệ mình khỏi cúm A/H1N1 vẫn còn là một việc làm hết sức thực tế, mà một trong những vũ khí quan trọng nhất vẫn là viêm vacxin ngừa cúm mùa.
Sự cần thiết phải tiêm vacxin cúm cho trẻ
Các cháu lứa tuổi nhà trẻ, mẫu giáo và tiểu học là nhóm đối tượng rất quan trọng trong lây truyền bệnh cúm: tỉ lệ lây nhiễm trong gia đình lên đến 30%. Đồng thời, trẻ em cũng được xem là nhóm truyền bệnh cúm quan trọng cho cộng đồng, đặc biệt là khi nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc giữ trẻ ban ngày ngày càng tăng. Các nghiên cứu cho thấy trẻ ở lứa tuổi đi nhà trẻ, mẫu giáo, và học sinh cấp 1 bị nhiễm cúm là 15 - 42%. Tỉ lệ trẻ đi khám bệnh do nguyên nhân nhiễm cúm chiếm tỉ lệ từ 6 - 29 trên 100 trẻ mỗi năm. Khi trẻ mắc bệnh cúm, sẽ làm tăng thêm gánh nặng về chi phí chăm sóc y tế như: khám, nhập viện, sử dụng kháng sinh và các thuốc khác do bội nhiễm đường hô hấp xảy ra sau khi bị virút cúm tấn công hệ miễn dịch.
Bệnh viêm phổi do virút ở trẻ em là đứng hàng đầu, trong đó virút cúm là thủ phạm gây các biến chứng như: viêm tiểu phế quản, viêm khí phế quản, làm nặng thêm tình trạng bệnh hen sẵn có, viêm tai giữa, rối loạn tiêu hóa, co giật do sốt, viêm não… trong đó tăng thêm 30% tỉ lệ sử dụng kháng sinh ở trẻ nhỏ trong suốt mùa cúm. Theo WHO, việc tiêm phòng vacxin đã được chứng minh làm giảm 60% bệnh tật liên quan đến cúm, giảm tử vong do cúm đến 70 - 80%. Ngay cả ở người khỏe mạnh, việc tiêm ngừa cúm là giảm 70 - 90% nguy cơ mắc bệnh cúm.
 |
Hiệu quả ngừa cúm càng cao khi chủng cúm lưu hành càng giống như thành phần của vacxin. Và vacxin ngừa cúm dạng bất hoạt được chứng minh là an toàn và hiệu quả.
Nên tiêm vacxin ngừa cúm vào thời điểm nào?
Theo báo cáo của Chương trình giám sát cúm quốc gia thì đặc điểm bệnh cúm ở nước ta xuất hiện quanh năm và có 2 đỉnh: vào mùa mưa và mùa giáp Tết. Vậy, thời điểm tốt nhất để tiêm ngừa vắc-xin cúm là khi nào nhớ là đi tiêm ngay, và sau đó là theo lịch hẹn cho các năm sau. Rất thuận lợi là ở nước ta đã có các loại vắc-xin phòng ngừa cúm an toàn và hiệu quả, để sử dụng vào bất kỳ thời điểm nào trong năm.
Vậy tiêm vacxin cúm rồi thì có bị nhiễm cúm không?
Virút gây bệnh cúm có nhiều chủng khác nhau. Hàng năm, vacxin cúm được sản xuất theo công thức khuyến nghị của WHO để phòng ngừa hiệu quả một số chủng virút cúm phổ biến lưu hành trong năm đó. Do vắc-xin sản xuất chung công thức cho cả thế giới, trong khi đặc điểm tình hình dịch tễ của bệnh cúm ở mỗi quốc gia, mỗi vùng miền có thể khác nhau. Cho nên chủng virút cúm lưu hành và chủng virút cúm trong vắc-xin có thể không hoàn toàn khớp nhau.
Cũng như các vacxin khác, vacxin cúm cũng không thể đạt hiệu quả bảo vệ 100%. Vacxin cúm chỉ bảo vệ đến 90% những người khỏe mạnh khi chủng virút lưu hành giống như của vacxin. Do vậy, sau khi tiêm vac-xin ngừa cúm thì khả năng bị nhiễm cúm cũng vẫn xảy ra với tỉ lệ khoảng 10%. Điều quan trọng là ở những người đã tiêm ngừa rồi thì triệu chứng bệnh cúm nếu có, sẽ nhẹ hơn rất nhiều so với người không tiêm ngừa đó là do có hiện tượng bảo vệ chéo giữa các virút bị biến thể trong cùng một chủng. Khoảng 1% người tiêm vắc-xin có triêụ chứng giống cúm như: sốt nhẹ và đau cơ. Những tác dụng không mong muôn này giống như triệu chứng của bệnh cúm, nên rất dễ nhầm.
Miễn dịch bảo vệ chỉ đạt được sau 1 tuần tiêm ngừa. Một số người tiêm ngừa trễ trong mùa cúm có thể bị nhiễm cúm ngay sau tiêm vacxin. Sau đó, bệnh cúm xuất hiện vì chưa được vacxin bảo vệ ngay lúc ủ bệnh, tức là trước khi tạo đủ kháng thể bảo vệ. Những trường hợp cúm thế này không phải do vacxin gây ra. Đối với nhiều người, bệnh cúm được hiểu là một bệnh viêm đường hô hấp nào đó mà có sốt và ớn lạnh và đau mình mẩy. Nếu họ bị nhiễm virút nào đó, họ có thể cho là do tiêm ngừa vacxin cúm, hoặc họ nghĩ rằng vẫn bị cúm dù có được tiêm ngừa. Vì vacxin cúm chỉ giúp phòng ngừa được một số chủng virút cúm, chứ không ngừa được hết tất cả các virút, kể cả virút khác cúm.
Thực tế cho thấy, các vacxin ngừa cúm năm 2010 và năm 2011 có chủng giống nhau. Vậy khi trẻ đã tiêm năm 2010 thì mùa cúm năm 2011 vẫn nên tiêm tiếp tục theo lịch hẹn. Bởi vì miễn dịch sau tiêm ngừa cúm kéo dài đến khoảng 1 năm do lượng kháng thể giảm dần theo thời gian, và có khả năng ở dưới mức bảo vệ. Vậy cần phải tiêm ngừa cúm trong mùa cúm năm sau sẽ có tác dụng như là một liều tăngcường nhắc lại cho lần tiêm ngừa ở mùa trước.
Tùy theo nguồn lực của từng nơi mà đối tượng ưu tiên tiêm ngừa bệnh cúm có khác nhau giữa các quốc gia. Ngoài các quốc gia phát triển, các quốc gia đang phát triển láng giềng của ta đã chính thức đưa ra khuyến cáo tiêm ngừa cúm cho nhiều nhóm tuổi và nhóm đối tượng nguy cơ khác nhau, đặc biệt là khuyến cáo về tiêm ngừa cúm cho trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên đã được thực hiện ở: Thái Lan, Trung Quốc, Malaysia, Philippines, Ấn Độ, Indonesia… Trong khi ngân sách quốc gia còn giới hạn cho tiêm chủng mở rộng ở trẻ dưới 1 tuổi, và khuyến cáo chính thức về tiêm ngừa cúm cho các đối tượng khác nhau, thì việc khuyến khích xã hội hóa công tác tiêm chủng, ứng dụng các kết quả nghiên cứu và tham khảo khuyến cáo của các quốc gia láng giềng cho đối tượng trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên ở nước ta sẽ góp phần mang lại hiệu quả tích cực cho mục tiêu thiên niên kỷ là giảm tỉ lệ tử vong ở trẻ em.
THs. Bs Lê Ngọc Diện
