Về bản chất bán hàng đa cấp hay kinh doanh đa cấp là một hình thức thương mại hợp pháp, tuy nhiên quá nhiều vụ việc tiêu cực xảy ra khiến người dân bị “dị ứng”. Các công ty chỉ chăm chăm lợi nhuận thay vì chất lượng sản phẩm, người bán hàng qua đào tạo sơ sài muốn kiếm tiền tỷ như những “tấm gương” được công ty vẽ ra khiến họ biến mình thành người “ai cũng muốn tránh”. Sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 42/2014/NĐ-CP thực thi từ 1/7, nhiều công ty kinh doanh đa cấp lại có những biểu hiện lách, biến hoá kín kẽ hơn…
Vẫn phải mua hàng để làm thành viên
Vừa qua, tôi xem trên mạng rao vặt tuyển dụng có một mẩu thông tin cực kỳ hấp dẫn: “Cần tìm người hợp tác làm dự án Cuộc sống hạnh phúc của nước ngoài. Mỗi ngày làm 3 – 5 tiếng, thu nhập 15 – 20 triệu/tháng. Không cần bằng cấp, làm việc tự do”. Tôi cẩn thận hỏi qua điện thoại với người tuyển dụng là có phải bán hàng đa cấp không, một giọng nữ trung niên trả lời: “Em cứ yên tâm, trình độ của em thì rất hợp làm công việc này. Em cứ phải đến cụ thể trao đổi mới hiểu”. Tôi đến nhà chị này ở quận Đống Đa theo chỉ dẫn. Một ngôi nhà khá to đẹp, chị phụ nữ tự giới thiệu đang là giám đốc công ty quảng cáo, và chỉ làm thêm dự án này. Thấy tôi bắt đầu chăm chú, chị ta lôi trong túi ra một bịch các sản phẩm và lần lượt giới thiệu: “Chị mời em uống một cốc tảo xanh”. Nói rồi chị pha luôn một cốc nước với ít bột màu xanh và nói: “Nước bột tảo này rất kỳ diệu, con trai chị ốm nhách lười ăn bỗng ăn khoẻ, tăng cân rất nhanh. Chồng chị hói đầu đã mọc tóc. Còn chị uống đều thì dễ ngủ, khoẻ khoắn hẳn. Em không phải lăn tăn, đây là dự án của Mỹ mới tinh, chị phải quen biết mới được là những người đầu tiên đưa về”. Vừa nói chị vừa đưa ra những tấm hình chụp gia đình đi Thái Lan, có những người thanh niên ngồi bên cạnh những siêu xe, biệt thự và tiếp: “Đấy, đi mới biết, có nhiều người trẻ mà giàu có cũng nhờ dự án này nên chị quyết tâm lắm”. Vào việc chính, chị cho biết: “Em mới vào chỉ cần mua mâý sản phẩm để được đăng ký thành viên và bắt đầu được tuyển đại lý, ăn hoa hồng”. Thấy tôi chăm chú nhưng vẫn hơi nghi ngờ, chị bồi thêm: “Đây này, thằng cháu chị ở nhờ nhà, đang học đại học mà chị phục nó ghê, nó bảo cô cứ lấy sản phẩm cho cháu, cháu về bảo mẹ cháu đi vay cho cháu 200 triệu để làm. Cháu quyết tâm”. Riêng em là người mới, muốn tìm hiểu em chỉ cần mua 40 triệu đồng một bộ sản phẩm là được. Khi nghe tôi hỏi về luật đang cấm buộc nhân viên mua sản phẩm, chị cười xoà: “Trời ơi em tôi, luật là thế nhưng mà mình mua mình ký tự nguyện chứ chẳng có công ty nào cho em tự lấy sản phẩm đi bán cả. Còn chị em mình với nhau thì ai biết. Mà em không mua, người em giới thiệu cũng không mua thì tiền đâu cho chị em mình”. Lấy cớ để suy nghĩ thêm và chuẩn bị tiền, tôi ra về mà không ngớt nghi ngờ về dự án “cuộc sống hạnh phúc” kiểu này.
Một cô bạn tôi đang làm nhân viên cho công ty tư nhân, qua bạn bè giới thiệu một dự án “sẽ có nhiều hứa hẹn, mỗi tháng kiếm vài ba chục triệu đồng, và tương lai có bạc tỷ là chuyện trong tầm tay”. Sau cuộc gặp, cô cho biết, dự án là chuyện mời cô góp 32 triệu đồng để mua bộ thực phẩm chức năng. Kèm theo đó, đối tác gửi một bản phân tích khả năng lợi nhuận kiếm được sau khi cô mời tiếp các khách hàng khác. Ít thì cũng vài ba triệu đồng, lên hạng “đẳng cấp”, giới thiệu được nhiều người cùng mua thì hoa hồng nhận được có thể lên đến 500 - 600 triệu đồng/tháng.
Mượn các tờ giới thiệu sản phẩm, tôi về tra trên mạng thì các sản phẩm này, hiện nay bán đầy trên mạng, chứ không phải là hàng hiếm hay sản phẩm mới để có thể đi giới thiệu, thuyết phục người khác bỏ ra một lần vài chục triệu đồng mua vài ba hộp về sử dụng. Điều kế tiếp, như tờ giới thiệu cho biết, bộ thực phẩm chức năng cơ sở với 4 - 5 hộp nhưng giá bán lên tới 32 triệu đồng/bộ, trong khi tra trên mạng, giá cao lắm chỉ chừng 2 triệu đồng/bộ. Nếu mua lẻ từng sản phẩm, mới thấy “chợ” thực phẩm chức năng như thiên la địa võng. Một sản phẩm là N mang có nơi bán giá 900.000 đồng/hộp, có nơi chỉ 500.000 đồng/hộp. Hay như bộ nam giới gồm 4 hộp, giá 1,3 triệu đồng, vậy mà có web rao bán chỉ 480.000 đồng.
Gần đây, có khá nhiều người gọi điện cho biết họ đang định tham gia một công ty bán hàng đa cấp trụ sở ở Trung Hoà – Nhân Chính. Tuy nhiên, công ty vẫn bắt phải mua hàng giá gần chục triệu đồng, và nhiều người biết thông tin từ Nghị định mới của CHính phủ nên đã không tham gia.
Người kinh doanh đang quên gốc rễ
Thực chất, bán hàng đa cấp là mô hình bán hàng trực tiếp theo dạng mạng lưới mà không thông qua hệ thống cửa hàng, quảng cáo. Lợi nhuận chia cho các thành viên chính là số lợi từ việc tiết kiệm chi phí cửa hàng, quảng bá thương hiệu.
Tuy nhiên, phần lớn các công ty theo mô hình này hiện vẫn đang dựa vào những sản phẩm rất chuyên biệt, chủ yếu kích giá sản phẩm lên cao quá mức để lấy lãi bù cho những người trước, không chú trọng chất lượng, thổi phồng công dụng, đồng thời với việc ồ ạt đẩy mạnh mở rộng mạng lưới, đã dẫn tới việc những thành viên tuyển vào không phải là người mua mà họ buộc phải mua đắt, rồi lại đi lôi kéo nhiều người khác mua đắt để làm lợi cho mình. Rốt cục lại là một mớ bòng bong rất ít người dùng sản phẩm thực chất mà hoặc bắt buộc phải dùng vì trót mua, hoặc dùng vì nể cho biết.
Thậm chí, như vụ công ty đa cấp MB24 chưa được cấp phép hoạt động, cũng chẳng có một sản phẩm cho đúng nghĩa, nhưng họ vẫn tuyên truyền lôi kéo bán gian hàng ảo trên web muaban24.vn, lấy tiền của hội viên sau trả cho hội viên trước, tạo ra một tài khoản trên hệ thống để đưa tiền ảo vào hệ thống rồi rút tiền thật của các hội viên để chiếm đoạt.
Có thể thấy, việc Chính phủ đưa ra Nghị định 42/2014/NĐ-CP nhằm siết chặt bán hàng đa cấp là hết sức cần thiết và đúng đắn. Tuy nhiên, rất nhiều công ty đa cấp, hoặc cá nhân tự bán hàng theo hình thức đa cấp đang sử dụng nhiều chiêu thức tinh vi để lách luật. Mong rằng các cơ quan hữu quan sẽ sớm có những biện pháp sát sao và xử lý nghiêm, để nghị định được thực thi có ý nghĩa thực tế./.
Hoàng Anh