Cây é còn có gọi là hương thảo, tiến thực, húng lông, húng quế lông… Là một loài cây nhỏ sống hàng năm, thân phân nhánh ngay từ gốc tạo thành cây bụi cao từ 0,5 - 1m, thân vuông màu lục nhạt có lông thưa. Lá mọc đơn đối chéo chữ thập có hình bầu dục, dài 5 - 6cm, rộng 2 - 3cm, gốc tròn, đầu nhọn, mép khía răng, hai mặt đều có lông ở gân, vò ra thấy có mùi thơm của sả.
Bộ phận dùng làm thuốc là cành và lá và hạt. Thân và lá thu hái khi cây chưa có hoa hoặc có ít nụ hoa; hạt lấy ở những quả già và tinh dầu cất từ lá. Thân và lá é có vị cay, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng phát hãn, giải biểu, khu phong, lợi thấp, tán ứ, chỉ thống… Dân gian hay dùng để làm mát và nhuận cơ thể bằng cách làm thức uống giải khát để trừ các bệnh nhiệt trong mùa hè như an thần, chống stress, nhuận tràng, dịu thần kinh, cải thiện mỡ máu, góp phần quan trọng làm giảm nguy cơ các loại bệnh tim mạch, tăng huyết áp.
Theo Đông y, hạt é có tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, lợi cổ họng, giải nhiệt, thông tiện, thường dùng chữa ho khan, cổ họng sưng đau, nôn ra máu, đi cầu ra máu, nhức răng...
Một số bài thuốc từ cây é:
Chữa đau bụng, trướng bụng, ăn không tiêu, nôn mửa: Cành lá é phơi khô, cắt nhỏ, 10-20g, hãm nước uống trong ngày. Dùng 3 - 5 ngày.
Chữa táo bón: Hạt é (5 - 10g), ngâm vào 100ml nước ấm đến khi bên ngoài hạt có một lớp nhầy màu trắng bao quanh rất nhớt. Thêm đường, khuấy đều để uống.
Chữa cảm, cúm, sốt, đau đầu: Lá é để tươi (20 - 30g), dùng riêng hoặc phối hợp với nhiều loại lá thơm khác như lá bưởi, lá chanh, cúc tần, hương nhu…, mỗi thứ 10g, nấu nước xông cho ra mồ hôi.
Chữa viêm lợi, chảy máu chân răng, tưa lưỡi: Lá é tươi rửa sạch, ép cùng với lớp vỏ lụa ở mặt trong vỏ cây sổ (lượng mỗi thứ 30g). Ngậm nhiều lần trong ngày.
Hỗ trợ điều trị viêm thận, viêm bàng quang, đái rắt, đái buốt: Tinh dầu é (3 - 6 giọt), pha với sirô và nước thành nhũ tương, uống trong ngày.
Lưu ý: Các thầy thuốc cũng khuyến cáo: Chỉ dùng hạt é ít nhất một giờ trước hoặc sau khi dùng các loại thuốc uống khác, không dùng loại hạt này trong vòng một tuần trước khi sắp phẫu thuật. Ngoài ra, do hạt é khô có tính hút nước mạnh, nên nếu dùng không đủ nước, hạt é có thể trương nở gây tắc ruột và hạt é có tính nhuận trường cao, phụ nữ có thai không nên dùng...
Bác sĩ Hoài Hương
