Câu đằng có tên khoa học: Uncaria sp., họ Cà phê (Rubiaceae). Loài cây nhỏ, leo, cành có tiết diện hình vuông, màu nâu đen. Lá mọc đối, có gai nhọn cong xuống ở kẽ lá; cứ một mấu hai gai lại xen kẽ một mấu có một gai. Hoa mọc ở đầu cành hay nách lá, tụ họp thành chùm hay đơn độc. Hoa màu trắng vàng. Quả nang, hạt có cánh.
Câu đằng vị ngọt, tính hàn; vào kinh can và tâm bào.
Công năng, chủ trị: Thanh nhiệt, bình can tức phong chỉ kinh giật. Dùng cho các trường hợp sốt cao co giật, sốt nóng, đau đầu ù tai hoa mắt chóng mặt, đau mắt đỏ thiên đầu thống, cao huyết áp, viêm gan cấp tính...
Kiêng kỵ: Người không có phong nhiệt và thực nhiệt không nên dùng. Không sắc hãm lâu.
Câu đằng chữa bệnh gì?
Trị chứng phong do nhiệt, kinh giản, co giật:
- Chè thuốc câu đằng: câu đằng 16g, thiên ma 12g, tê giác 4g, cam thảo 4g, bọ cạp 6g, mộc hương 3g. Sắc uống.
- Câu đằng 20 - 30g, thạch cao 10 - 30g, bạch phụ tử 12 - 20g, xác ve sầu 4 - 8g, bọ cạp 12 - 20g, rết 5 con, hoàng cầm 12g, lá dâu 20g, thiên nam tinh 8g. Sắc uống. Mỗi ngày 1 thang. Trị sài uốn ván mà kèm theo nóng bên trong.
Bình can, tiềm dương:
- Câu đằng 16g, kim ngân hoa 12g, cúc hoa 12g, giun đất 12g, bạc hà 6g. Sắc uống. Dùng cho chứng bệnh đau váng đầu, vật vã, khó chịu không yên do phần dương của can bốc lên và đau váng đầu do huyết áp cao.
- Câu đằng 12g, cúc hoa 12g, trần bì 12g, thạch cao 20g, mạch môn 8g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị váng đầu do phong nhiệt.
- Câu đằng 12g, lá dâu 12g, cúc hoa 12g, hạ khô thảo 20g. Sắc uống. Trị huyết áp cao sinh ra nhức đầu, váng đầu, mặt đỏ, mạch huyền.
 Cây câu đằng. |
Một số thực đơn chữa bệnh có câu
đằng:
Thiên ma câu đằng ẩm: thiên ma 10g, câu đằng 15g, thạch quyết minh 30g. Sắc lấy nước, thêm 15g đường phèn khuấy đều chia 2 lần uống trong ngày. Dùng cho chứng huyễn vững tương đương với các trường hợp hội chứng tiền đình ốc tai, bệnh thoái hoá đốt sống cổ liên quan đến bệnh cao huyết áp, thiểu năng động mạch đốt sống thân nền, vữa xơ động mạch não, thiếu máu, trẻ con sốt cao kinh giật.
Thiên ma câu đằng chi tử ẩm: thiên ma 10g, câu đằng 30g, chi tử 6g. Sắc lấy nước, thêm 15g đường phèn khuấy đều, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng cho các trường hợp bệnh lý mạch não như liệt nửa người, nói khó, đau đầu chóng mặt, rối loạn xúc cảm, cáu gắt giận dỗi (trúng phong kinh lạc).
Câu đằng đản hoàng thang: câu đằng 6g, thạch quyết minh 15g, sinh địa 12g, cam thảo sao 2g, phục thần 12g, mẫu lệ sống 12g, a giao 6g, trứng gà 2 quả. A giao nướng, trứng gà để riêng. Sắc các vị thuốc lấy nước, gạn bỏ bã, cho a giao nướng vào, tiếp tục đập trứng gà và khuấy cho tan, đun sôi đều. Dùng cho các trường hợp rối loạn xúc cảm kích ứng trầm uất, liên quan các rối loạn cơ năng tử cung buồng trứng ở phụ nữ.
Ức can tán: sài hồ 2g, cam thảo 2g, xuyên khung 3g, đương qui 3g, bạch truật 4g, phục linh 4g, câu đằng 3g, tán thành bột mịn, chia uống 4 lần trong ngày. Dùng cho trẻ nhỏ bị kinh giật sốt cao, sốt nóng, sốt rét, đau quặn bụng gồng cứng, nghiến răng, cắn chặt miệng, bụng trướng nôn mửa (kinh phong).
TS. NGUYỄN ĐỨC QUANG