Trẻ mắc bệnh bụng đầy hư trướng phần nhiều do tỳ hư đã lâu hoặc do thổ tả tổn thương tỳ khí, kiện vận thất thường khiến ăn uống không tiêu.
Trướng bụng do thực trướng: trẻ biểu hiện bụng trướng căng, đại tiện khó, sốt, bụng rạo rực, miệng khát, người vẫn khỏe. Nếu không trị, thực tích không tiêu, bụng đầy và rắn chắc, sờ vào càng đau thêm, đại tiện khó khăn, sốt nóng, đêm trằn trọc ngủ không yên dẫn đến tỳ hư suy. Sau đây là một số bài thuốc trị.
Đầy trướng bụng hay gặp ở trẻ em.
Bệnh mới mắc người còn khỏe. Phép trị: kiện tỳ, hành khí, tiêu trệ. Dùng bài “Gia vị bình vị tán” gia giảm: thương truật 4g, hậu phác 4g, đại phúc bì 4g, sinh cam thảo 4g, trần bì 4g, la bặc tử 4g, sơn tra 4g, mạch nha 4g, thẩn khúc 4g, sinh khương 3 lát. Sắc 2 bát nước còn 1 bát uống một lần. Tác dụng: Kiện tỳ táo thấp, hành khí đạo trệ.
Bí đại tiện bụng đầy đau. Phép trị: thông đại tiện. Dùng bài “Tiểu thừa khí thang” gia giảm: sinh đại hoàng 6g, hậu phác 4g, chỉ xác 4g. Sắc 2 bát nước lấy 1 bát, bỏ bã, uống nóng 1 lần. Tác dụng: sơ đạo trường vị, trị bụng đầy, đại tiện bón, nóng từng cơn. Nếu uống bài trên khí vẫn đầy không đi cầu được nên uống bài “Đại thừa khí thang” gia giảm: đại hoàng 8g, hậu phác 8g, mang tiêu 6g, chỉ thực 8g. Sắc uống ngày 1 thang. Cho hậu phác và chỉ thực nấu sôi 5 - 6 phút, cho đại hoàng vào sắc tiếp rồi đổ ra lọc bỏ bã, cho mang tiêu hoặc huyền minh phấn (là chất tinh chế mang tiêu) vào trộn tan đem dùng. Sau khi uống 2 - 3 giờ vẫn chưa thấy “tả hạ” thì uống nước thứ hai, nếu không đại tiện được thì ngưng thuốc. Tác dụng: công hạ nhiệt tích ở đại tràng, tả hỏa giải độc tiết nhiệt lợi đờm, tiêu trừ bỉ mãn.
Đầy trướng bụng do hư chứng: trẻ có biểu hiện bụng đầy, tinh thần mỏi mệt, mặt vàng da thịt gầy võ. Nếu không điều trị, bụng ngày một đầy, hình thể gầy guộc miệng se, cổ khát, có khi nôn mửa, ăn uống không tiêu dẫn đến tỳ hư. Sau đây là một số bài thuốc trị.
Bụng đầy trướng, ăn kém, tinh thần mỏi mệt. Phép trị: kiện tỳ tiêu trướng. Dùng bài “Hương phác tứ quân tử thang” gia giảm: nhân sâm 4g, phục linh 4g, cam thảo 4g, hương phụ 4g, hậu phác 4g. Cách dùng: Sắc 3 bát nước lấy 1 bát, uống. Tác dụng: trị tỳ vị hư, bụng đầy, ăn uống kém.
Bụng to, nổi gân xanh, thân thể gầy. Phép trị: kiện tỳ, hòa vị, hóa đàm. Dùng bài “Sâm linh bạch truật tán” gia giảm: nhân sâm 4g, bạch truật 4g, phục linh 4g, biển đậu 4g, ý mễ 4g, sơn dược 4g, liên nhục 4g, sơn dược 4g, trần bì 4g, sa nhân 2g, cát cánh 4g, cam thảo 2g, kiên liên tử 4g, đại táo 3 quả. Tán nhỏ làm hoàn hoặc sắc uống. Tác dụng: bổ khí kiện tỳ, thẩm thấp hòa vị, lý khí hóa đàm. Chữa rối loạn tiêu hóa kéo dài, viêm đại tràng mạn tính, ăn kém, tiêu chảy, viêm cầu thận mạn thể tỳ hư, mệt mỏi thể tỳ phế khí hư.
Tỳ vị còn hư, chậm lại sức. Phép trị: kiện tỳ dưỡng vị, hòa trung. Dùng bài “Tứ quân tử thang” gia giảm: nhân sâm 4g, bạch linh 4g, bạch truật 4g, chích thảo 4g. Sắc với 1,5 bát nước lấy nửa bát uống dần. Tác dụng: ích khí, kiện tỳ, dưỡng vị.