Nguyên nhân do cảm nhiễm thấp tà xâm nhập cơ thể. Mặt khác do tỳ hư hiệp với ngoại tà mà gây nên bệnh. Cơ chế sinh bệnh khá phức tạp, mới đầu ở phần vệ, rồi chuyển vào phần khí. Nếu đuổi được tà khí ra khỏi phần khí thì bệnh sẽ sớm bình phục. Nếu không, thấp theo nhiệt chuyển thành nhiệt thì sẽ vào dinh huyết. Do vậy tùy từng cơ chế bệnh sinh mà dùng bài thuốc điều trị khác nhau.
Thấp át phần vệ, phần khí
Biểu hiện: nhức đầu, sợ lạnh, người nặng nề, đau nhức, sốt nhẹ, hơi tăng về buổi chiều, vùng ngực và thượng vị đầy tức, không đói, không khát, da mặt hơi vàng nhợt, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch nhu hoãn.
Điều trị: tuyên hóa thấp tà
Nếu thiên về thấp ở biểu dùng bài: hoắc hương 6g, bán hạ chế 12g, bạch linh 12g, hạnh nhân 10g, ý dĩ nhân 16g, bạch đậu khấu nhân 6g, trư linh 12g, trạch tả 16g, đạm đậu sị 12g, hậu phác 8g.
Cách dùng: hạnh nhân bỏ vỏ, hậu phác cạo bỏ vỏ, đạm đậu sị cho vào túi vải túm lại, bán hạ chế. 10 vị trên thêm 1700ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 5 phần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Nếu thiên về thấp ở lý dùng bài: hạnh nhân 20g, bán hạ chế 20g, hoạt thạch 24g, trúc diệp 8g, ý dĩ nhân 24g, bạch đậu khấu nhân 4g, hậu phác 8g, thông thảo 8g.
Cách dùng: hạnh nhân bỏ, bán hạ chế, hoạt thạch cho vào túi vải túm lại, 8 vị trên với 1.700ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 5 phần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Vị thuốc hoắc hương trong bài thuốc điều trị chứng thấp ôn.
Tà ở phần khí
Cơ năng thăng giáng của tam tiêu bị trở trệ
Biểu hiện: thượng vị đầy trướng, đại tiện lỏng hoặc thất thường, người nặng nề đau mỏi, rêu lưỡi trắng trơn hoặc rêu vàng. Mạch nhu hoãn.
Phép trị: tuyên hóa thấp trọc trung tiêu
Nếu thiên về thượng vị trướng dùng bài: hoắc hương ngạch 12g, hậu phác 12g, hạnh nhân 8g, quảng bì 8g, thần khúc16g, phục linh bì 8g, trạch tả 16g, đại phúc bì 8g, mạch nha 16g.
Cách dùng: hạnh nhân bỏ vỏ, hậu phác cạo bỏ vỏ, 8 vị trên thêm 1.700ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 5 phần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Nếu đại tiện lỏng, nặng mình, đau mỏi dùng bài: hoắc hương ngạch 12g, quảng bì 8g, hậu phác 16g, phòng kỷ 16g, phục linh bì 12g, đại đậu quyển 16g, thông thảo 8g, ý dĩ nhân 24g.
Cách dùng: hậu phác cạo bỏ vỏ, 8 vị trên với 1.700ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 5 phần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Nếu thiên về thượng vị bĩ tức, rêu lưỡi vàng dùng bài: hoắc hương ngạch 12g, hạnh nhân 12g, quảng bì 12g, hậu phác 20g, hoạt thạch 36g, phục linh bì 20g.
Cách dùng: hoạt thạch cho vào túi vải, hậu phác cạo bỏ vỏ, 6 vị trên thêm 1.600ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 5 phần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Nếu thiên về rêu lưỡi trắng trơn, mạch hoãn dùng bài: hoắc hương ngạch 12g, cốc nha 20g, quảng bì 8g, hậu phác 20g, thương truật 16g, phục linh bì 12g, đại phúc bì 12g.
Cách dùng: hậu phác cạo bỏ vỏ, bảy vị trên với 1.600ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 5 phần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Uế trọc làm chướng ngại mô nguyên
Biểu hiện: sợ lạnh, sốt ít, đau mình, có mồ hôi, tay chân nặng nề, nôn mửa đầy trướng, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch hoãn.
Phép trị: sơ lợi thấu đạt thấp trọc.
Bài thuốc: hậu phác 20g, hoắc hương 8g, đinh lăng 16g, thảo quả nhân 10g, hoàng cầm 16g, cam thảo 6g, bán hạ chế 20g.
Cách dùng: hậu phác cạo bỏ vỏ, tẩm gừng, hoàng cầm tửu sao. 7 vị trên với 1.700ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 4 phần, ngày uống 3 lần, tối uống 1 lần.
Thấp nhiệt uất phát
Biểu hiện: sốt, đau mình, ra mồ hôi, bĩ tức vùng thượng vị, ậm ọe muốn nôn, ngực bụng mọc bạch bồi, rêu lưỡi vàng tươi nhớt.
Phép trị: Thanh tiết thấp nhiệt thấu tà đạt ngoại.
Bài thuốc: ý dĩ 24g, liên kiều 8g, trúc diệp tươi 12g, bạch đậu khấu nhân 8g, hoạt thạch 24g, thông thảo 6g, phục linh 12g.
Cách dùng: hoạt thạch cho vào túi vải túm lại. 7 vị trên với 1.700ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 4 phần, ngày uống 3 lần, tối uống 1 lần.
