Chiều 2/9/1945 mãi mãi đi vào ký ức dân tộc - Ngày Tuyên ngôn Ðộc lập nước Việt Nam mới (Việt Nam Dân chủ cộng hòa) với bản Tuyên ngôn Ðộc lập bất hủ được Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc trên kỳ đài. Ngày đó đã đi vào bao nhiêu tác phẩm văn học nghệ thuật như một ngày vàng son rực rỡ. Trong âm nhạc, ngày đó đã đi vào trường ca hợp xướng “Ba Ðình nắng” của nhạc sĩ Bùi Công Kỳ.
 Nhạc sĩ Bùi Công Kỳ. |
Bùi Công Kỳ đã mở đầu Ba Đình nắng bằng việc tả ngọn gió ở Ba Đình với giai điệu hơi chậm, nhẹ và nhiều chùm nốt luyến bốn nốt móc đơn trong nhịp 2/4:
Gió vút lên! Ngọn cờ trên kỳ đài phơi phới
Gió vút lên! Đây bao nguồn sống
mới dạt dào
Tôi về đây lắng nghe bao tiếng gọi
Của mùa thu cách mạng, mùa vàng sao
Tôi về đây trong nắng nhớ thu nào
Sao vàng mọc muôn sao vàng
tung cánh
 Nhà thơ Vũ Hoàng Địch. |
Đấy là ngọn gió của hồi tưởng về chiều Tuyên ngôn Độc lập. Ngọn gió được thổi bằng ngôn từ của nhà thơ Vũ Hoàng Địch với hơi thở “Dạ đài”. Sau đoạn mở đầu bằng nhịp 2/4 hơi chậm và nhẹ, Bùi Công Kỳ vừa chuyển điệu (từ điệu Sol trưởng sang điệu Rê trưởng) vừa chuyển nhịp (từ 2/4 sang 3/4) để mô tả cả Hà Nội như một đài hoa lớn - đài hoa nở đón độc lập tự do:
Ba mươi sáu phố phường hôm ấy
Là những ngành sông đỏ sóng cờ
Chói lọi sao vàng hoa vĩ đại
Năm cánh xòe trên năm cửa ô
Đoạn nhạc nhịp nhàng và du dương ở tiết điệu Valse dường như là một đoạn nén lại của không khí chiều ấy, để rồi bùng nổ trở lại điệu Sol trưởng với nhịp 2/4 hơi nhanh, vui hoạt với những đảo phách ấn tượng:
Hoan hô ta đón cha về
Đón trong nắng vàng tươi ngày độc lập
Haha! Có tiếng người reo, sao vàng
vừa mọc
Cha hiện lên giọng nói hẹn thành công
Âm nhạc lại chuyển sang điệu Rê trưởng và mở đầu độc đáo bằng một câu hát nói. Đó là lời Bác hỏi đồng bào ở giữa bản tuyên ngôn: “Tôi nói đồng bào nghe rõ không?”. Câu hát nói này là đóng góp đầu tiên của Bùi Công Kỳ, đặt nền móng cho nền kịch hát Việt Nam sau này với những đoạn hát nói trong các vở nhạc kịch như Cô Sao (Đỗ Nhuận), Bên bờ Krôngpa (Nhật Lai). Sau câu hát nói, âm nhạc rưng rưng lên cao trào diễn tả hình tượng Bác Hồ như bức tượng âm thanh lồng lộng giữa Tổ quốc:
Ôi thân mến lời cha già dân tộc
Bộ ka-ki đã bạc với gió sương
Người hiện thân sức mạnh của
hòa bình
Bức tượng ấy vươn tầm vóc giữa thiên
nhiên
Nắng Ba Đình đầy tia sáng anh linh
Còn ghi lại trên cỏ hoa đương nở
Chiều nay về lòng ta vẫn nhớ
Tiếng cha già xen lẫn tiếng hoan hô
Xung quanh bức tượng ấy là một phù điêu chiến thắng của cả dân tộc sát cánh bên lãnh tụ:
Khoan Bộ, Bình Ca, Đèo Giàng, Đèo Khế
Nghĩa Lộ, Sơn La, Sông Lô, Đoan Hùng
Đồng Hải Kiến còn vang lời huyết thệ
Bình Trị Thiên khói lửa ngút trời cao
Ánh nắng Ba Đình Ngày Tuyên ngôn Độc lập lan tỏa trong âm nhạc Bùi Công Kỳ đã lấp loáng tới tận cả những ngày thu mơ ước của thanh bình. Lúc ấy, hình ảnh người thương binh chiến thắng trở về giữa đoàn thiếu nhi tung tăng thơ trẻ cũng chính là hiện hữu của ánh nắng đó trong một tương lai sẽ diễn ra vào mùa thu 1954 giải phóng Thủ đô cho tới tận hôm nay. Nhịp 3/4 và điệu Sol trưởng được nhắc lại nhịp nhàng:
Tôi về đây lắng nghe trong gió mùa
thơm ngát
Đoàn thiếu nhi đang tưng bừng ca hát
vang trời
Tôi về đây lắng nghe trên quãng đường
tiến bước
Anh thương binh trong chiều vàng đang
hát vang lừng
Nhìn cờ trên kỳ đài phơi phới
Anh thầm tin sắp tới thu nào
Âm nhạc bỗng nhẹ bẫng chuyển về điệu Rê trưởng với những chùm ba luyến lộng lẫy sáng láng:
Thu ngày mai, thu thanh bình đời đời
sẽ hết điêu linh
Thu ngày mai, thu chiến thắng, cờ vươn
lên trong nắng hồng tươi
Cả Bùi Công Kỳ và Vũ Hoàng Địch đều được đón nhận những mùa thu huyền diệu này. Năm 1985, Bùi Công Kỳ tạ thế. Còn Vũ Hoàng Địch cũng vài năm gần đây. Họ ra đi để lại một Ba Đình nắng mãi mãi.
Nguyễn Thụy Kha