Các loại dịch bệnh do virut gây ra hiện đang trở thành vấn đề sức khỏe, được dư luận hết sức quan tâm, nhất là trong bối cảnh dịch Ebola đang quay trở lại. Ba giải pháp đối phó virut dưới đây được xem là giải pháp tình thế song lại hữu ích trong bối cảnh hiện nay.
Thấy gì sau dịch virut Ebola?
Phải nói ngay rằng sự xuất hiện của virut Ebola được xem là một hiện tượng ít ai ngờ tới, đặc biệt là sự xuất hiện trở lại của những chủng virut xưa nay vốn được xem là đã biến mất. Không chỉ có Ebola mà hồi tháng 7 vừa qua tại Mỹ còn xuất hiện trở lại bệnh sốt chikungunya fever và chủng virut Enterovirus D68, virut hiếm gặp từng gây bệnh hô hấp ở trẻ em.
Sơ đồ dịch Ebola hoành hành tại khu vực Tây Phi.
Ebola là virut đã xuất hiện cách đây 38 năm, lần đầu tiên được phát hiện bởi ông Frederick A. Murphy, chuyên gia virut của Trung tâm Kiểm soát và Phòng chống dịch bệnh Mỹ (CDC) vào ngày 13/10/1976, gần 40 năm sau Ebola lại ghé thăm châu Phi một lần nữa, nhưng lần này mối nguy hiểm tăng lên gấp bội. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tính đến ngày 24/10/2014, cả thế giới đã ghi nhận 9.066 trường hợp mắc bệnh, 4.555 trường hợp tử vong.
Trong suốt thế kỷ qua, con người đã đạt được những thành tựu to lớn trong việc phòng ngừa các loại bệnh do virut gây ra nhờ có vaccin và các liệu pháp chữa trị khác, thiệt hại đã giảm đi đáng kể. Tuy nhiên, so với các loại bệnh khác, kể cả nhóm bệnh do vi khuẩn gây ra thì các phương pháp phòng tránh điều trị các loại bệnh do virut vẫn còn bị tụt hậu. Sở dĩ có hiện tượng trên là do con người ít quan tâm đến nhóm bệnh do virut, chỉ quan tâm đến các liệu pháp trị bệnh do vi khuẩn gây ra, đầu tư nhiều tiền của lẫn thời gian cho lĩnh vực này, trong khi đó virut lại bị lãng quên.
Thực tế, các loại virut có kích thước nhỏ gấp 100 lần so với vi khuẩn, nó có ít gen hay protein hơn vi khuẩn. Đặc biệt, hệ gen của virut nhỏ hơn nhiều so với vi khuẩn, trong khi đó tốc độ đột biến lại nhanh hơn vi khuẩn nên mọi thứ đã trở nên phức tạp. Chưa hết, các loại vi khuẩn thường là các tế bào sống, tự chúng phân chia nên có nhiều giải pháp để can thiệp các chức năng quan trọng của các tế bào. Trong khi đó, virut lại không được hình thành từ tế bào mà cũng không hẳn là sinh vật sống, chúng có thể tấn công, chiếm lĩnh các tế bào vật chủ để tái tạo, vì vậy, việc kiểm soát chức năng của virut, đặc biệt là chức năng tái tạo rất khó khăn, nếu diệt virut đôi khi diệt luôn cả các tế bào vật chủ.
Ba giải pháp kiểm soát virut trong tương lai
Giải pháp thứ nhất, sử dụng “kháng sinh” cho virut
Mọi người đều biết thuốc kháng sinh đầu tiên được sản xuất vào những năm 40 ở thế kỷ trước, nó được xem là phép nhiệm màu chữa được “bách bệnh”. Một thập kỷ sau đó, các nhà khoa học đã sản xuất ra các loại thuốc chống virut, được gọi là thuốc kháng virut. Thực tế có rất nhiều thuốc kháng sinh khác nhau thậm chí có những thuốc kháng sinh đơn cũng có thể trị được nhiều loại bệnh do vi khuẩn, nhưng việc kháng virut lại phức tạp hơn nhiều. Phần lớn các loại thuốc kháng virut chỉ có tác dụng cho một loại virut nhất định cho dù thực tế nó có thể có tác dụng tới 2 hoặc 3 chủng virut khác nhau.
Một loại thuốc kháng virut có khả năng ức chế được enzym virut nhất định, theo cơ chế sao chép ngược (reverse transcriptase), làm nhiệm vụ tổng hợp các hợp phần của virut. Một số loại thuốc kháng HIV cũng hoạt động theo cơ chế này, tuy nhiên chỉ có các loại virut RNA (như HIV và Ebola) nhưng các loại thuốc kháng enzym này lại không có tác dụng với các loại virut ADN. Ngoài ra, cơ chế sao chép ngược rất khó, đặc biệt, nó phụ thuộc vào virut, chính vì vậy thuốc kháng virut đôi khi có tác dụng với bệnh nhân HIV nhưng lại không có tác dụng cho bệnh do virut Ebola.
Giải pháp thứ hai là tìm ra những loại thuốc mới:
Đó là những thế hệ thuốc kháng virut thế hệ mới. Phương án này thuận lợi hơn vì khoa học công nghệ phát triển rất mạnh. Cách đây một thập kỷ, để thử nghiệm 100 loại thuốc người ta phải mất 3 đến 6 tháng nhưng ngày nay nhờ công nghệ phát triển, hoàn toàn tự động do robot đảm nhận nên thời gian rút xuống chỉ còn vài ngày. Ngoài ra, nhờ công nghệ tin học, kỹ thuật 3D, việc thiết kế và thử nghiệm các thành phần thuốc cũng rút ngắn hơn. Công nghệ bào chế “insilico” được cải tiến nhiều trong thời gian gần đây nên việc ra đời các dòng thuốc mới cũng thuận lợi hơn rất nhiều.
Giải pháp thứ ba là phòng chống:
Đây là nỗ lực của chính con người nhằm khắc phục tình trạng dịch bệnh lan nhanh trong khi chưa sản xuất kịp vaccin hay thuốc đặc trị. Một trong những động lực giúp công cuộc phòng chống dịch bệnh đạt hiệu quả chính là nỗ lực của các tổ chức xã hội, trong đó có WHO, các tổ chức phi lợi nhuận, như Tổ chức Bác sĩ không biên giới cũng như các tổ chức khác thông qua các hoạt động tuyên truyền, quảng cáo hay đến tận nơi để giúp đỡ chữa bệnh. Ngoài ra còn phải kể đến công sức tiền của do các quốc gia, cộng đồng thế giới quyên góp giúp đỡ những vùng dịch bệnh, hỗ trợ người dân nhanh chóng thoát khỏi dịch, dần dần chấm dứt thiệt hại do dịch bệnh gây ra như từng thấy tại quốc gia vùng Tây Phi trong thời gian gần đây.
(Theo Live Science, 11/2014)
khắc Nam
