Truyền máu chỉ đạt hiệu quả khi truyền máu an toàn. Đối với truyền máu, giai đoạn sàng lọc (kiểm tra) để phát hiện các mầm bệnh nguy hiểm tiềm ẩn có trong máu truyền là yếu tố vô cùng quan trọng, giúp ngăn ngừa việc người nhận máu mắc phải các bệnh truyền nhiễm.
Đối mặt với nguy cơ từ máu
10% lượng máu hiến phát hiện ra các bệnh truyền nhiễm, cao nhất là viêm gan B
Máu và các chế phẩm máu là một loại “thuốc” đặc biệt, việc chỉ định đúng, sử dụng hợp lý máu và các chế phẩm máu là vô cùng quan trọng vì sai sót có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.
Công tác truyền máu là toàn bộ các hoạt động để đưa máu, chế phẩm máu vào người bệnh với mục đích chữa bệnh. An toàn truyền máu là người nhận máu đạt được hiệu quả điều trị mà không bị ảnh hưởng xấu do truyền máu mang lại, người cho máu và những người khác (gồm cả nhân viên y tế) không bị ảnh hưởng sức khỏe, trong đó, an toàn cho người nhận máu là vấn đề được lưu ý nhiều nhất.
Do đó, việc sàng lọc các tác nhân lây nhiễm qua đường truyền máu được xem là một trong những mục tiêu then chốt. Các tác nhân gây bệnh này có thể được truyền từ máu và chế phẩm máu của người cho máu đã nhiễm bệnh sang người nhận.
Tại nước ta, công tác sàng lọc các tác nhân lây nhiễm qua đường truyền máu được tuân thủ theo những quy định trong quy chế truyền máu do Bộ Y tế ban hành, đó là các tác nhân sau: HIV, HBV, HCV, giang mai, sốt rét. Việt Nam hiện có 4 trung tâm huyết học truyền máu lớn tại: Hà Nội, Huế, TP.HCM và Cần Thơ. Tuy nhiên, tại các đơn vị thực hiện công tác truyền máu và huyết học, hệ thống trang thiết bị sàng lọc chưa được đồng bộ và hiện đại. Phương pháp sàng lọc máu bằng kỹ thuật huyết thanh học vẫn còn có những hạn chế là chưa thể phát hiện được mầm bệnh trong giai đoạn rất sớm, khi mà nồng độ kháng nguyên, kháng thể chưa đủ để phát hiện, do đó, có thể bỏ sót mầm bệnh. Vì vậy, nguy cơ truyền túi máu còn chứa các mầm bệnh lây nhiễm qua đường truyền máu là điều không thể tránh khỏi.
Hiện nay, nhu cầu sử dụng máu của Việt Nam là khoảng 1.600.000 đơn vị máu (theo ước tính của WHO). Mặc dù số lượng máu hiến hàng năm đều tăng nhưng chúng ta vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Trong khi đó, thống kê của Viện Huyết học Truyền máu cho thấy gần 10% mẫu huyết thanh/huyết tương của người hiến máu phát hiện ra các bệnh truyền nhiễm, cao nhất là viêm gan B. Một yếu tố khiến chất lượng máu suy giảm là tình trạng bán máu, dù chỉ chiếm khoảng 10% tổng số túi máu.
Thông tư số 26/2013/TT-BYT quy định các cơ sở truyền máu trên địa bàn thành phố Hà Nội, tỉnh Thừa Thiên - Huế, thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Cần Thơ phải thực hiện xét nghiệm sàng lọc HIV-1, HIV-2, vi rút viêm gan B và virút viêm gan C bằng kỹ thuật NAT đối với tất cả các đơn vị máu, thành phần máu trước ngày 01 tháng 01 năm 2015. Đến năm 2018, kỹ thuật NAT sẽ được áp dụng tại tất cả các cơ sở truyền máu trên toàn quốc, nhằm đảm bảo việc cung ứng nguồn máu an toàn cho bệnh nhân.
Nguồn máu an toàn từ kỹ thuật sàng lọc hiện đại
Tại Hội nghị Khoa học Huyết học - Truyền máu Toàn quốc năm 2014 và Hội nghị Đông máu - Huyết khối Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương lần thứ VIII vừa diễn ra tại Hà Nội, Anh hùng Lao động, GS.TS. Nguyễn Anh Trí, Viện Trưởng Viện Huyết học Truyền máu Trung Ương, cho biết: “Những căn bệnh phổ biến lây truyền qua truyền máu như: HIV, viêm gan B, C và giang mai vẫn luôn là mối quan tâm hàng đầu của hệ thống y tế tại mọi quốc gia trên toàn cầu. Vì vậy, việc phát minh và áp dụng kỹ thuật y khoa tiên tiến giúp cải thiện quá trình sàng lọc máu nhằm cung cấp nguồn máu an toàn, kịp thời cho người dân là một nhu cầu cấp bách”. Và cũng theo GS.TS. Nguyễn Anh Trí, kỹ thuật khuếch đại acid nucleic (NAT) là một trong những kỹ thuật tiên tiến nhất hiện nay mà Bộ Y tế đã ban hành Thông tư cho phép áp dụng.
NAT (viết tắt từ Kỹ thuật Khuếch đại acid nucleic) được xem là kỹ thuật tiên tiến hàng đầu trong sàng lọc máu hiện nay. Kỹ thuật NAT PCR (Kỹ thuật chẩn đoán sinh học phân tử NAT) hỗ trợ phát hiện những dấu vết nhỏ nhất của HIV, HCV (viêm gan siêu vi C) và HBV (viêm gan siêu vi B). Ngoài ra, NAT cũng giúp phát hiện ra virút trong giai đoạn rất sớm.Nếu như phương pháp chẩn đoán huyết thanh (kỹ thuật sàng lọc máu hiện tại - NV) giúp đo lường các dấu ấn virút gián tiếp có trong mẫu máu của người bị nhiễm bệnh thì đối với xét nghiệm kỹ thuật NAT sẽ giúp phát hiện trực tiếp các DNA hoặc RNA của virút. Điều này giúp tăng độ nhạy tổng thể của quy trình kiểm tra, giảm thiểu sai sót, rút ngắn thời gian cửa sổ trong việc phát hiện các virút lây nhiễm có trong mẫu máu thu thập, và cho kết quả phân tích chính xác, đáng tin cậy. Kỹ thuật sàng lọc huyết thanh hiện tại có thể phát hiện virút HIV từ 18 - 21 ngày sau khi phơi nhiễm, trong khi kỹ thuật khuếch đại NAT có thể xác định chỉ trong 10 ngày. Kỹ thuật này cũng có thể phát hiện virút viêm gan siêu vi B, C trong 34 ngày và 23 ngày thay vì 59 ngày và 82 ngày so với kỹ thuật huyết thanh hiện tại.
Anh Thơ
