Nối liền bàn tay, cẳng tay hay bàn chân, cẳng chân đứt rời không còn là việc khó với các bác sĩ Khoa Phẫu thuật Tạo hình - Hàm mặt, Bệnh viện (BV) Việt Đức, nhưng ghép nối bàn tay đứt lìa, giập nát bị cả khối xi măng đóng đông cứng tại phần đứt rời và phần mỏm cụt thì quả là một ca bệnh đặc biệt vừa được các bác sĩ BV Việt Đức thực hiện thành công.
Bác sĩ Trực thăm khám cho bệnh nhân T. sau nối tay (ảnh lớn); Bàn tay bị đông cứng xi măng trước khi ghép (ảnh nhỏ trên) và tay sau khi được nối liền (ảnh nhỏ dưới). Ảnh: ML
Tai nạn lao động luôn là thảm họa kinh hoàng
Các công nhân Công ty bê tông Hà Nam hôm 5/6/2016 đã chứng kiến một tai nạn thật thảm khốc. Công nhân Quách Xuân T. (47 tuổi) đang thực hiện nhiệm vụ bên máy trộn xi măng, đột nhiên thấy máy không hoạt động, anh T. đưa tay vào chỉnh, ai ngờ máy chạy hút xoắn tay anh vào ống hút xi măng dẫn vào máy trộn bê tông. Một cảm giác điếng người, tê dại và anh T. không thể rút tay ra được nữa. Cả công ty nhao đến ứng cứu, ngắt điện để máy móc ngừng hoạt động nhưng không thể làm gì nổi. Cánh tay anh T. mắc kẹt vào ống hút xi măng, đau đớn đến lặng người. Mọi người cấp tốc gọi thợ đến cưa cái ống hút đó ra. Đến khi phá được máy (sau đúng 1 tiếng xảy ra tai nạn), rút tay ra thì... cẳng tay anh T. chỉ còn trơ lại một mỏm cụt bám chặt xi măng. Anh T. được cấp tốc băng bó tạm rồi lên xe cấp cứu chở thẳng đến BV Việt Đức. Nhóm khác tìm kiếm bàn tay bị đứt trong hỗn độn mảnh vỡ của máy và xi măng rồi cho vào túi nilon, bỏ vào thùng đá và tiếp tục chuyển đến BV Việt Đức.
Hơn 9 giờ vật lộn ghép nối cẳng tay đứt rời, giập nát,...
Bệnh nhân (BN) T. được đưa đến BV Việt Đức lúc 14h30’ ngày 5/6 trong tình trạng đứt lìa 1/3 cẳng tay trái, da niêm mạc nhợt, huyết áp tụt. Bàn tay đứt rời cũng được chuyển đến BV ngay sau đó. Phần đứt rời và phần mỏm cụt đều được sơ cứu qua loa và bị khối xi măng đông cứng đóng chặt.
Ca mổ vi phẫu nối bàn tay cho bệnh nhân T.
ThS.BS. Vũ Trung Trực, người trực tiếp ghép nối bàn tay cho bệnh nhân T. cho biết: “Nhìn tình trạng tai nạn của BN T., chúng tôi thấy rõ những nguy cơ: cẳng tay BN bị đứt trong tình trạng xoắn vặn làm giập nát các tổ chức thần kinh, mạch máu, gân, cơ, xương. Phần đứt rời bảo quản không đúng cách, tiếp xúc trực tiếp với đá lạnh, bị bỏng lạnh sẽ có nguy cơ phù nề và hoại tử sau khi ghép nối. Cả hai đầu mỏm cụt đều bị xi măng bám chặt, không biết liệu có ảnh hưởng dẫn đến tắc mạch sau khi nối mạch không?! Thêm đó, BN T. có tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào nhiều năm rất có ảnh hưởng đến chức năng mạch máu”. Tuy nhiên BS. Trực cũng nhận định BN được đưa đến BV sớm (2 tiếng rưỡi sau khi xảy ra tai nạn) và tay trái là tay thuận của BN, cùng với nguyện vọng thiết tha của gia đình giữ lại được bàn tay nên BV đã cho triển khai ngay ca mổ cấp cứu gồm 4 bác sĩ ghép nối vi phẫu bàn tay cho BN T.
17h cùng ngày, BN T. được đưa vào phòng mổ. Đúng như các bác sĩ nhận định, toàn bộ tủy xương ở 2 đầu mỏm bị xi măng trét đặc vào trong. Xương 2 đầu mỏm bị vỡ, giập nát trên 1 đoạn khoảng 5cm. Khi tiến hành cắt phần giập nát (mỗi đầu 3cm) mà vẫn còn xi măng trong ống tủy. Phần mềm, mạch máu, thần kinh và gân cũng bị giập nát trên một đoạn dài, thậm chí còn dài hơn so với đoạn giập nát của xương. Tuy nhiên, các bác sĩ cũng chỉ cắt được tối đa 6cm vì không thể làm cẳng tay quá ngắn (khoảng cách giữa bàn tay trái với khuỷu trái đã rất gần nhau và ngắn hơn tay phải 6cm). Khi ghép xảy ra tình trạng bị thiếu chiều dài mạch máu, phải tiến hành lấy mạch máu (tĩnh mạch hiển) dưới đùi lên ghép vào mạch máu cẳng tay cho BN.
ThS.BS. Vũ Trung Trực cũng giải thích: Kỹ thuật vi phẫu nối mạch là BS sẽ nối 2 đầu mạch với nhau. Còn ghép là lấy đoạn mạch ở chỗ khác ghép vào. Mỗi đoạn ghép phải nối 2 chỗ. Cẳng tay BN T. phải ghép tối thiểu 3-4 mạch đồng nghĩa nhân đôi số miệng nối lên, do đó thời gian ca mổ bị kéo dài hơn (cộng thêm cả thời gian lấy mạch máu ở chân để ghép lên). Ca mổ kéo dài đến tận 2h30 sáng hôm sau.
Sau khi ghép nối xong, những ngày đầu bàn tay rất phù nề. Theo BS. Trần Xuân Thạch - người cùng tham gia kíp mổ, hiện tượng này có thể là do bàn tay đã bị bỏng lạnh (do bảo quản không đúng cách) và do bàn tay bị cuốn trong ống quay làm giập nát các tổ chức gây phù nề. Nhưng đến nay, sau hơn nửa tháng, bàn tay đã đỡ nề, nhúc nhích được vài ngón (gân, cơ đã nối thành công).
ThS. BS. Đỗ Thị Ngọc Linh, Phó trưởng khoa Phẫu thuật Tạo hình - Hàm mặt nhận định rằng đây là tai nạn đứt rời bàn tay bởi máy trộn bê tông hết sức hy hữu được nối thành công. Cuối tuần BN sẽ được ra viện nhưng để phục hồi chức năng bàn tay thì BN phải rất nỗ lực và cần một thời gian rất dài.
Từ trước đến nay hầu hết các ca khâu nối bộ phận cơ thể bị đứt rời đều trong tình trạng bảo quản và sơ cứu không đúng cách. Các bác sĩ đưa ra khuyến cáo cụ thể như sau:
Cầm máu mỏm cụt bằng băng ép, tránh sử dụng garo ở mức tối đa, không được dùng panh kẹp để kẹp mạch máu vì sẽ làm giập nát, gây khó khăn cho phục hồi lưu thông mạch máu (thiếu máu không hồi phục dẫn đến hoại tử vùng không có mạch máu nuôi dưỡng).
Phải bọc phần chi thể đứt rời lại bằng gạc hoặc vải sạch, cho vào túi nilon sạch buộc kín, sau đó cho vào túi nilon (hay hộp nhựa) khác đựng nước rồi mới cho vào hộp hoặc thùng đựng đá. Như vậy để tránh cho bộ phận đứt rời tiếp xúc trực tiếp với đá gây bỏng lạnh, đồng thời cũng làm tăng thời gian sống cho bộ phận đứt rời.
Sau khi thực hiện việc bảo quản chi đứt rời, phải vận chuyển BN và phần chi đứt rời tới các BV có khả năng triển khai mổ vi phẫu thuật cấp cứu càng nhanh càng tốt. Nếu BN được nối sau 6-10 tiếng bị đứt rời các bộ phận, tỷ lệ thành công là rất lớn, trên 80%.