Dưới đây là 3 trường hợp điển hình.
Bệnh cholesterol cao - Đảm bảo sản xuất vitamin D, sự phát triển xương cốt
Bệnh cholesterol cao, cơn ác mộng của nền văn minh hiện đại thường tấn công những người có nguồn gốc Bắc Âu và người châu Phi. Nồng độ cholesterol trong máu họ thường tăng cùng với sự xuất hiện của mùa đông. Tại sao có chuyện như vậy? Cholesterol là hợp chất cần thiết cho cơ thể để sản xuất vitamin D. Vitamin D là thành phần không thể thiếu để đảm bảo sự phát triển bình thường của hệ xương cốt và hoạt động của hệ miễn dịch. Cơ thể thiếu vitamin D sẽ tăng khả năng mắc các bệnh lây nhiễm và nguy cơ xuất hiện bệnh ung thư. Thế nhưng, để cholesterol có thể chuyển hóa thành vitamin D, còn cần phải có ánh nắng mặt trời, chính xác là tia cực tím sẵn có trong ánh nắng. Vitamin D tự nhiên sẽ được sản xuất trong da dưới tác động của tia cực tím. Bởi lẽ tia cực tím cũng độc hại, nên cơ thể tổ tiên loài người buộc phải tiến hóa theo cách tận dụng tối đa nguồn lợi từ chúng.
Tại châu Phi, vùng đất quanh năm dư thừa ánh nắng. Vì thế người dân ở đây có nước da đen để bảo vệ cơ thể trước tia cực tím. Đồng thời trong cơ thể họ xuất hiện gene tăng nồng độ cholesterol trong máu. Nhờ thế sản xuất vitamin D vẫn được duy trì ở mức độ thích hợp, cho dù không nhiều tia cực tím có thể thâm nhập sâu vào da. Cơ chế này cũng mang lại lợi ích, khi một bộ phận người châu Phi bắt đầu di cư đến các vùng đất phương Bắc.
Tại châu Âu, quanh năm ánh nắng mặt trời ít hơn, nhất là vào mùa đông. Vì thế nước da của dân châu Âu trắng hơn và gene kích hoạt tăng sản xuất cholesterol hoạt động hết công suất.
Nghiên cứu mẫu hóa thạch,...
Bệnh đái tháo đường - Bảo vệ trước nạn đói và giá rét
Thật khó tin, chứng bệnh ngày nay phát triển đến mức độ đại dịch lại có thể có mặt tích cực. Song thực tế chứng tỏ đúng như vậy và với cả hai týp bệnh đái tháo đường. Cho dù sự thật, không dạng bệnh nào do một gene gây ra, song khoa học đã chứng minh, ở mức độ nhất định, thiên hướng mắc bệnh mang tính di truyền.
Với bệnh đái tháo đường týp 1, tuyến tụy ngưng sản xuất insulin. Hormon này giúp tế bào của cơ thể có khả năng gom nhặt glucose. Trong khi loại đường này đóng vai trò làm “nhiên liệu” cơ bản đối với tế bào. Khi cơ thể thiếu insulin, nồng độ đường trong máu gia tăng nguy hiểm, từng bước gây tổn hại nhiều cơ quan và dẫn đến chết sớm.
Nhưng đồng thời - theo một giả thiết đường máu cao phát huy tác dụng bảo vệ mô trước tác động của nạn đói kinh niên hành hạ người nguyên thủy và nhiệt độ thấp (lạnh giá). Chính cơ chế này đã giúp tổ tiên chúng ta có thể sống sót qua thời kỳ băng hà xảy ra 12 nghìn năm trước.
Bệnh đái tháo đường týp 1 tấn công chủ yếu cộng đồng dân cư nguồn gốc Bắc Âu. Thậm chí bản thân tiến triển bệnh cũng có mối quan hệ với nhiệt độ. Các bác sĩ thường chẩn đoán bệnh nhiều hơn vào mùa đông, khi ấy nỗ lực kiểm soát tình trạng đường máu nhảy vọt của bệnh nhân cũng khó hơn.
Cơ chế khác trong quá khứ có thể “cổ vũ” bệnh đái tháo đường týp 2. Chứng bệnh thường xuất hiện ở những người béo phì. Tế bào cơ thể họ ngưng phản ứng với insulin, hệ quả dẫn đến tăng đường huyết. Các nhà khoa học nghi rằng, những gene buộc cơ thể tích lũy năng lượng có thể là thủ phạm gây bệnh đái tháo đường týp 2. Thời tổ tiên chúng ta thường xuyên bị nạn đói đe dọa, những gene nêu trên giúp gia tăng cơ may vượt qua những ngày tháng khó khăn.
Bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm - Giảm nhẹ bệnh sốt rét
Bệnh sốt rét gây tử vong nhiều hơn tất cả các cuộc chiến tranh nhân loại đã chứng kiến. Mỗi năm thế giới ghi nhận khoảng 20 triệu người mắc bệnh, hàng triệu bệnh nhân tử vong. Đến nay vẫn chưa có vắc-xin phòng ngừa, tân dược không phải lúc nào cũng hiệu quả. Vậy nên không ngạc nhiên, từ lâu cơ thể người nguyên thủy đã cố gắng tự tìm kiếm “vũ khí” nào đó khả dĩ tự bảo vệ trước bệnh hiểm.
“Vũ khí” có tên bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm đã xuất hiện trong bối cảnh như vậy. Sự đột biến gene đảm trách sản xuất hemoglobin - hợp chất vận chuyển ôxy trong tế bào hồng cầu là thủ phạm gây bệnh. Hệ quả dẫn đến tình trạng thiếu ôxy ở người bệnh, hồng cầu bị biến dạng, hình liềm. Bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm là bệnh di truyền gene lặn. Bệnh chỉ xuất hiện ở đối tượng kế thừa cả hai phiên bản gene khuyết tật - thứ nhất của bố, thứ hai của mẹ. Phiên bản thứ nhất không dẫn đến sự xuất hiện bệnh, trái lại - bảo vệ đối tượng trước bệnh sốt rét. Bí ẩn nằm ở ký sinh trùng sốt rét phát triển bên trong tế bào hồng cầu.
Gene bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm làm cho một bộ phận hồng cầu trở nên mỏng manh hơn và dễ vỡ. Hệ quả, ký sinh trùng sốt rét không có cơ may nhân bản và bệnh tiến triển nhẹ hơn.