Mục tiêu "Không còn hộ đói" đã được Đà Nẵng đổi lại là "Không còn hộ đặc biệt nghèo" trong chương trình "5 không" của thành phố. Đây là một nỗ lực để Đà Nẵng hướng tới sự bền vững về an sinh xã hội trong điều kiện ở đô thị, người nghèo rất dễ "rớt" xuống dưới chuẩn nghèo do họ không có một nghề ổn định, không đất sản xuất, do bệnh tật và đôi khi do thiên tai...
Tài sản có giá trị nhất trong căn nhà bà Nguyễn Thị Hóa (trú tổ 4, phường Thanh Khê Đông, quận Thanh Khê) có lẽ là chiếc tivi đã quá cũ. Bà Hóa chỉ có thể ngồi một chỗ hoặc lọ mọ lui tới trong nhà do mắt đã mờ đục. Chỗ dựa tuổi già của bà là người con gái Đặng Thị La. Nhưng "đôi mắt, cánh tay" này của bà lại lúc tỉnh lúc mê do bị bệnh tâm thần. Chị Đặng Thị Lợi - một người con gái nữa của bà - cũng cất căn nhà tạm sống bên cạnh, cũng là một hộ nghèo của phường. Vụ tai nạn giao thông vào giữa năm 2009 của chị càng khiến gia đình lún sâu vào cảnh túng bấn. Bên trái nhà bà Lợi là nhà người con trai Đặng Văn Mỹ. Trước đây, anh Mỹ làm nghề lái xe, nhưng rồi bị tai nạn khiến anh bỏ nghề và cũng không đủ sức khỏe để làm một nghề ổn định. Ba mẹ con, ba căn nhà tạm mới được lợp lại mái tôn sau trận cuồng phong của cơn bão số 9. Ba gia đình đều là hộ nghèo, sống "dính chùm" vào nhau. Nhìn trước, ngó sau vẫn chưa thấy một tương lai tươi sáng để có thể tự mình thoát nghèo.
Từ năm 2009, Đà Nẵng đã nâng mức chuẩn nghèo với thu nhập bình quân theo đầu người là 500.000 đồng/tháng ở khu vực nội thành và 400.000 đồng/tháng đối với khu vực nông thôn. Theo số liệu khảo sát ban đầu, thành phố có 938 hộ với 3.379 khẩu đặc biệt khó khăn và dù đã được sự quan tâm giúp đỡ của chính quyền, các ngành, hội đoàn thể các cấp nhưng vẫn không thể vươn lên để thoát nghèo. Đó là những hộ có người mắc bệnh hiểm nghèo; hộ có đông người phụ thuộc; hộ không có lao động chỉ có người già, người tàn tật, bệnh tật; hộ thiếu vốn, kinh nghiệm làm ăn; lao động không có việc làm ổn định, thu nhập thấp... Trong Đề án giảm nghèo của Đà Nẵng giai đoạn 2009 - 2015, thành phố xác định có khoảng 3.000 hộ đặc biệt nghèo để có chính sách hỗ trợ thích hợp.
 Gia đình bà Nguyễn Thị Hóa càng trở nên nghèo khó khi các trụ cột chính đều mất sức lao động. |
Chuyện chưa có hồi kết
Ông Nguyễn Hùng Hiệp, Phó Giám đốc Sở LĐ-TB-XH thành phố Đà Nẵng cho biết, trong các giải pháp như ưu tiên vay vốn, trợ cấp đột xuất thì việc phân công các cơ quan đoàn thể như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ trực tiếp giúp đỡ các hộ đặc biệt nghèo đang phát huy tác dụng rất tốt. Thế nhưng, có một thực tế khiến các cán bộ làm công tác chính sách hết sức đau đầu là hộ nghèo thường không mấy mặn mà trong việc tiếp nhận các phương thức xóa nghèo. Đơn cử như ở phường Thanh Khê Đông, dù có nhiều doanh nghiệp muốn hỗ trợ địa phương bằng cách tuyển dụng công nhân, sẽ cấp kinh phí học nghề... nhưng khi phường dán thông báo, đi khảo sát từng hộ gia đình thì rất ít người có nhu cầu học nghề và việc làm ổn định. Đây là một thực tế mà nhiều địa phương, nhiều đô thị đang gặp phải khi hầu hết những người có việc làm không ổn định đều rơi vào hộ nghèo hay cận nghèo, nhưng không nghĩ rằng một công việc ổn định mới là cơ hội cho họ thoát nghèo. Ông Huỳnh Thanh Hải, Phó Chủ tịch UBND phường Thanh Khê Đông phân tích thêm: "Với những hộ chỉ thuộc diện nghèo, được hưởng các ưu đãi xã hội (thẻ bảo hiểm y tế, con cái được miễn giảm học phí khi đi học) có một thực tế là khi bình xét đưa ra khỏi diện nghèo, nhiều hộ không muốn... ra khỏi danh sách hộ nghèo để tiếp tục hưởng ưu đãi.
Bài toán về cách thức hỗ trợ để các hộ gia đình thoát nghèo vẫn chưa thể có hồi kết. Hỗ trợ theo kiểu "cần câu" hay "con cá" khi lâu nay "cá" được cho nhiều hơn khiến người nghèo đôi khi ỷ lại chính sách của Nhà nước. "Cần câu" mới được xem là biện pháp có tính bền vững, lâu dài nhưng có kết quả đến đâu còn phụ thuộc vào nỗ lực của chính người trong cuộc - các gia đình thuộc diện hộ nghèo, đặc biệt nghèo.
Hà An