Yaba là tên của một loại ma túy tổng hợp hoặc theo tiếng Thái nghĩa là “thuốc điên”, ở Việt Nam nó được gọi là “thuốc lắc”, một dạng methamphetamine được bào chế dưới dạng viên nén, một chất kích thích cực mạnh.
Thành phần của yaba là một hỗn hợp gồm cafein và 30% methamphetamine, loại ma túy này có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương. Mặc dù được bào chế dưới dạng viên nhưng yaba thường được nghiền thành bột để hít. Càng hoạt động, người lạm dụng sẽ càng có cảm giác như có một nguồn năng lượng dồi dào, vô tận, không cảm thấy đói, mệt mỏi đồng thời cảm thấy hạnh phúc, lạc quan, yêu đời. Ngay khi hết tác dụng của thuốc, người lạm dụng lập tức sẽ bị rơi vào trạng thái “vô thức”, trải qua các giai đoạn ngủ li bì kéo dài, rối loạn tâm thần, trầm cảm và suy nhược.
Giống như nhiều dạng khác của methamphetamine, việc sử dụng yaba trong thời gian dài gây tình trạng lệ thuộc vào thuốc hay còn gọi là nghiện. Sự dung nạp của người dùng sẽ tăng lên và đòi hỏi một lượng methamphetamine lớn hơn để có được cảm giác “phê” như mọi khi. Sử dụng liều lượng lớn, quá liều có thể gây co giật, tai biến mạch máu não và có thể gây ra tử vong sau cơn suy hô hấp, đột quỵ hoặc trụy tim mạch. Methamphetamine có thể gây ra những hành vi hung hăng, bạo lực, chứng rối loạn tâm thần, trầm cảm cũng liên quan tới việc lạm dụng chất này.
Hiện nay số người lạm dụng yaba trong khu vực Đông Á ước tính khoảng hàng triệu người, gần đây đã lan sang cả khu vực Ấn Độ.
Sự phát triển và lan rộng của yaba trong khu vực là do có nhiều nguyên nhân và điều kiện. Chuyên gia của UNODC, ông Jeremy Douglas giải thích: “Nguồn nguyên liệu và chi phí đầu tư, sản xuất viên yaba rất rẻ. Việc giới thiệu và phát triển thị trường khá nhanh bởi yaba ngoài việc rẻ tiền thì còn có tính chất gây nghiện mạnh”. Giá thành một viên chỉ khoảng 1 đô-la Mỹ ở Campuchia và khoảng 5 đô-la Mỹ ở Bang kok, Thái Lan. Viên yaba rất dễ điều chế, sản xuất từ các tiền chất cần thiết. Ông Jeremy Douglas cũng cho biết: “Người ta dễ dàng có một phòng pha chế kín đáo ở bất cứ nơi đâu để sản xuất ra 10.000 viên yaba trong 1 giờ”.
Để giải quyết vấn nạn này, UNODC đã thiết lập hệ thống giám sát tổng hợp: Chương trình Phân tích, báo cáo và định hướng (SMART). Chương trình này được đặt ở các điểm nóng và các khu vực ưu tiên trên thế giới. Các nhóm SMART sẽ đánh giá các số liệu và thông tin, sau đó giúp các nước xây dựng chiến lược, kế hoạch phòng ngừa và xây dựng hệ thống luật pháp để thực thi.
ThS. Trần Hằng (Tổng hợp từ UNODC)