Vi rút Zika có liên quan đến dị tật bẩm sinh ở hàng nghìn em bé Brazil, sinh ra với đầu nhỏ hơn bình thường và não kém phát triển.
Các triệu chứng của nhiễm vi rút bao gồm phát ban, sốt, viêm kết mạc, đau đầu và cho đến nay đã có 21 nước bị ảnh hưởng.
Tại thời điểm này, đã có bằng chứng khoa học rõ ràng về việc vi rút lây truyền bởi cùng một loại muỗi truyền một số bệnh nhiệt đới khác, như sốt xuất huyết, sốt chikungunya và sốt vàng.
Nhưng cũng có những lo ngại cho rằng vi rút có thể lây truyền qua quan hệ tình dục, sau hai báo cáo gần đây trong y văn.
Vi rút Zika là thủ phạm gây tổn thương não nặng ở trẻ sơ sinh. Trong ảnh là cô Estafany Perreira đang bế đứa cháu trai 5 tháng tuổi David Henrique Ferreira, bị tật đầu nhỏ, ở Recife, Brazil
Một báo cáo cho biết đã tìm thấy vi rút Zika trong tinh dịch của một người đàn ông từ Tahiti, báo cáo kia nói rằng vi rút đã lây truyền từ một nhà khoa học sang vợ của mình sau khi quan hệ vợ chồng.
Nguy cơ liệu có thực không?
Hiện nay, có bằng chứng khoa học rõ ràng cho thấy vi rút được truyền bởi muỗi Aedes Aegypti – loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết.
Trong một tuyên bố đưa ra trong tuần này, Tổ chức Y tế Thế giới cho biết vẫn không có đủ bằng chứng về mối liên hệ.
Song các bài báo lại lập luận khác.
Một bài báo, công bố năm 2011, mô tả chi tiết câu chuyện của GS Brian Foy, người đã tuyên bố ông đã làm lây vi rút Zika sang vợ của mình khi quan hệ vợ chồng.
GS Foy, một nhà sinh học của Đại học Colorado, nhiễm virus trong một chuyến đi thực địa tại Senegal.
Ông và các đồng nghiệp đã thu thập muỗi trong một ngôi làng ở miền đông nước này có tên là Bandafassi, nơi họ thường bị muỗi đốt.
Năm ngày sau khi trở về nhà, GS Foy ngã bệnh – với các triệu chứng mệt mỏi nhiều, cổ tay sưng lên, phát ban và đi tiểu đau.
Ông cũng có vấn đề về da và có vẻ xuất hiện máu trong tinh dịch.
Một vài tuần sau đó vợ ông cũng xuất hiện những triệu chứng tương tự, kèm theo sợ ánh sáng, nhưng bốn người con của họ không hề hấn gì.
Các nhà khoa học đã bối rối về căn bệnh mà bà Foy mắc phải cho đến một năm sau đó, nhờ vào linh cảm, họ đã tiến hành một loạt các xét nghiệm và kết luận tiếp xúc tình dục là nguyên nhân nghĩ tới nhiều nhất.
GS Foy và các đồng tác giả của bài báo, được xuất bản trên tạp chí Emerging Infectious Diseases, tin rằng đây là trường hợp đầu tiên có sự lây truyền virus muỗi từ người sang người qua quan hệ tình dục.
Trước đây khả năng này từng được nghiên cứu trên động vật, nhưng không phải trên người.
Sau đó, một bệnh nhân người Tahiti bị phát hiện có virus Zika trong tinh dịch – khiến các nhà khoa học báo cáo trường hợp này đi đến kết luận là vi rút có thể lây truyền qua quan hệ tình dục.
Viết trên tạp chí Emerging Infectious Diseases năm ngoái, họ đã giải thích người đàn ông 44 tuổi ở Polynesia thuộc Pháp đã phát triển các triệu chứng như thế nào.
Các triệu chứng bao gồm sốt nhẹ, mệt mỏi và đau khớp.
Tuy nhiên, hai tuần sau khi hồi phục, bệnh nhân nhận thấy có máu trong tinh dịch và tìm cách điều trị .
Và bởi vì mới bị các riệu chứng của Zika, bệnh nhân được chuyển đi xét nghiệm tại Viện Louis Malardé tại Papeete.
Trong bài báo của mình, TS Didier Musso, trưởng khoa bệnh truyền nhiễm, giải thích rằng bệnh nhân không có dấu hiệu của những tình trạng bệnh thường gây đái máu - như nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc viêm tuyến tiền liệt.
Bệnh nhân cũng không có tiếp xúc cơ thể với bất cứ ai đang bị vi rút Zika.
Nhưng các xét nghiệm cho thấy vi rút không chỉ có mặt trong tinh dịch của mình – mà còn cả trong nước tiểu của người bệnh.
Phát hiện thứ hai nàycũng có thể giúp chẩn đoán cho những bệnh nhân ở giai đoạn muộn.
Mặc dù vậy, giới khoa học vẫn chưa khẳng định về vấn đề này.
Trong một tuyên bố đưa ra vào tuần trước, Tổ chức Y tế Thế giới cho biết vẫn chưa có đủ bằng chứng về mối liên quan, cũng như chưa có bằng chứng là vi rút Zika có thể lây truyền sang con qua sữa mẹ.
"Vai trò của muỗi Aedes trong truyền Zika đã được chứng mình và tìm hiểu rõ, trong khi bằng chứng về các đường lây truyền khác còn rất hạn chế," thông báo cho biết.
“Zika đã được phân lập trong tinh dịch của người, và một trường hợp nghi lây truyền qua đường tình dục đã được mô tả. Tuy nhiên, cần có nhiều bằng chứng hơn là để xác nhận liệu quan hệ tình dục có là phải một đường truyền Zika hay không”
Còn TS Márcio Nehab, một bác sĩ nhi khoa và là chuyên gia bệnh truyền nhiễm tại Fiocruz, một viện nghiên cứu ở Rio de Janeiro, tuyên bố rằng trọng tâm là vẫn là muỗi.
“Chúng ta vẫn còn cần nhiều nghiên cứu để kết luận về khả năng lây truyền qua đường tình dục, bởi vì cho đến nay người ta mới chỉ biết khá ít về vi rút Zika”.
"Tại thời điểm này, chúng ta phải quan tâm nhiều hơn đến vật chủ trung gian đã biết, đó là muỗi”.
Những điều cần biết về vi rút Zika
Vi rút Zika là gì?
Vi rút Zika được phát hiện lần đầu tiên trên khỉ ở Uganda vào năm 1947 – được đặt tên theo khu rừng Zika, nơi vi rút được phát hiện.
Vi rút có nguồn gốc chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Phi, với những ổ dịch ở vùng Đông Nam Á và các đảo Thái Bình Dương. Bệnh xuất hiện ở Brazil năm ngoái và kết từ đó đã được phát hiện ở nhiều nước Mỹ La tinh và quần đảo Caribê.
Một con muỗi Aedes Aegypti đang đậu trên da người trong phòng thí nghiệm ở Cali, Colombia.
Vi rút có gây ra triệu chứng không?
Các chuyên gia cho rằng hầu hết mọi người bị nhiễm vi rút Zika không đổ bệnh.
Những người này thường có các triệu chứng nhẹ - sốt, phát ban, đau khớp, và đau mắt đỏ - thường kéo dài không quá một tuần.
Không có thuốc đặc trị và cũng chưa có vắc-xin phòng ngừa, đây cũng là trường hợp xảy ra với một số bệnh nhiệt đới khác gây dịch định kỳ.
Tổ chức Y tế Thế giới cho rằng Zika nhanh chóng lan rộng ở châu Mỹ do đây là vi rút mới mới đối với khu vực này và người dân chưa có miễn dịch. Hơn nữa , muỗi Aedes aegypti (ảnh) mang vi rút này phân bố cực kì rộng
Tại Brazil, đã có nhiều bằng chứng liên hệ nhiễm Zika ở phụ nữ mang thai với một dị tật bẩm sinh hiếm gặp gọi là tật đầu nhỏ, trong đó đầu của trẻ sơ sinh nhỏ hơn so với bình thường và não có thể kém phát triển.
Không vắc xin hoặc thuốc đặc trị cho nhiễm Zika - thường gây sốt nhẹ, phát ban - mặc dù khoảng 80%số người nhiễm không có triệu chứng.
Cơ quan y tế Brazil tháng Mười năm ngoái đã lưu ý về sẹ tăng vọt những trường hợp dị tật đầu nhỏ song song với dịch Zika.
Mối liên quan với Zika vẫn đang được nghiên cứu, và các chuyên gia cho biết có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng này. Gần 4.000 trường hợp đã được ghi nhận.
Trong khi đó, các bác sĩ đã nhận thấy sự gia tăng các báo cáo về một bệnh thần kinh có tên gọi là hội chứng Guillain -Barre có thể gây liệt.
Nhưng mối liên quan với vi rút Zika còn chưa rõ ràng; những nhiễm trùng khác có thể châm ngòi cho vấn đề này, bao gồm cả sốt xuất huyết.
Zika có thể lây theo đường nào khác?
Trong một tuyên bố tuần trước, Tổ chức Y tế Thế giới đã nhắm vào những mỗi lo ngại khác về cách thức lây truyền vi rút. Tuyên bố nêu rõ Zika có thể truyền qua đường máu, nhưng đây là một cơ chế ít gặp.
Hiện chưa có bằng chứng cho thấy Zika có thể lây truyền sang con qua sữa mẹ.
Các bà mẹ ở khu vực có Zika nên tuân thủ những khuyến nghị của WHO về việc nuôi con bằng sữa mẹ.
Có thể ngăn chặn sự lây lan của vi rút không?
Các cá nhân có thể tự bảo vệ mình khỏi muỗi đốt bằng cách sử dụng thuốc xua côn trùng, và mặc áo dài tay và quần dài - đặc biệt là vào ban ngày, khi muỗi có xu hướng hoạt động tích cực nhất.
Loại bỏ các điểm chăn nuôi nhỏ lẻ và kiểm soát quần thể muỗi có thể giúp ngăn ngừa sự lây lan của vi rút.