Sự gia tăng dân số và đa dạng hóa các loại hình sản xuất đã khiến lượng chất thải rắn (CTR) phát sinh tăng cao và đều đặn. Thành phần CTR, chất thải nguy hại ngày càng phức tạp, trong khi khâu xử lý và quản lý thì dậm chân tại chỗ đã tạo điều kiện để một khối lượng không nhỏ chất thải nguy hại vượt ra ngoài vòng kiểm soát để gây họa cho môi trường, sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế, xã hội.
Giải pháp “khuất mắt trông coi”
Theo báo cáo Môi trường quốc gia năm 2016 của Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT), ước tính mỗi năm, tại khu vực nông thôn phát sinh hơn 76 triệu tấn rơm rạ và khoảng 47 triệu tấn chất thải chăn nuôi (chưa kể một khối lượng lớn chất thải sản xuất từ các làng nghề). Tuy nhiên, chỉ có khoảng 40-50% lượng CTR chăn nuôi được xử lý, số còn lại thải trực tiếp ra ao, hồ, kênh, rạch. Sự phát triển mạnh mẽ của các làng nghề đã thải ra lượng CTR lớn, đặc biệt các làng nghề ở khu vực miền Bắc. Trong đó, các làng nghề tái chế kim loại, đúc đồng có lượng CTR gồm bavia, bụi kim loại, phôi, gỉ sắt lên tới 1 - 7 tấn/ngày.
Xử lý chất thải nguy hại cần mạnh hơn nữa nhằm giảm thiểu nguy hại và ô nhiễm môi trường.
Có một “công thức” xử lý CTR, chất thải nguy hại lý tưởng nhất là... hạn chế từ nguồn và tái sử dụng. Nhưng ở nước ta, các biện pháp trên lại chưa được chú trọng, trong khi công nghệ xử lý cũ kỹ và lạc hậu. Một trong những giải pháp xử lý phổ biến là “hô biến” đống rác thải nguy hại đó dưới lòng đất. Cách thức này đang biến nhiều khu vực thành bãi đất nguy hại, lộ thiên và thành nguồn gây ô nhiễm môi trường.
Qua khảo sát thực tế tại 63 tỉnh, thành cho thấy, ở nhiều tỉnh khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, chất thải công nghiệp và CTR sinh hoạt vẫn còn chôn lấp chung. Hầu hết các bãi chôn lấp đều không hợp vệ sinh. Ở khu vực Tây Nguyên, các bãi chôn lấp lộ thiên thường được bố trí tại các thung lũng, có nơi gần đầu nguồn nước gây ô nhiễm môi trường khu vực hạ nguồn. Đối với khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, nhiều bãi chôn lấp không có bờ bao, khi mùa lũ về, bãi chôn lấp bị ngập nước gây ô nhiễm môi trường. Nhiều bãi chôn lấp có cấu tạo hở, vào mùa khô, chất thải được đem đốt...
Giải pháp “hóa vàng”
Thôn Xà Cầu (xã Quảng Phú Cầu, huyện Ứng Hòa, Hà Nội) có gần 160 hộ dân làm nghề thu gom, tái chế phế liệu, mỗi ngày xả ra môi trường khoảng 2 tấn rác thải độc hại. Nhưng nhiều năm nay, lượng rác độc hại này vẫn đổ ra bãi rác sinh hoạt hoặc đem đốt. Cách đây vài năm, bà con học nhau nghề thu gom tái chế phế liệu. Các loại rác “thập cẩm” từ chai nhựa, lốp ôtô, xe máy, tivi, bình ắc quy cũ hỏng… hàng ngày được người dân chất lên xe tải cỡ bự gom khắp nơi đem về chất thành đống. Sau khi “tái chế” mà thực chất là lọc những linh kiện có giá trị, những tấn rác thải vô giá trị độc hại thì xả ra môi trường. Số rác này được đổ lẫn vào bãi rác sinh hoạt nằm tại khu vực Mả Cả hoặc đổ ra các khu đất trống trong thôn.
Đại diện UBND xã Quảng Phú Cầu cho biết, trước đây, chính quyền đã hợp đồng với Công ty cổ phần Đầu tư phát triển rau sạch Sông Hồng để thu gom rác sinh hoạt. Nhưng do một số người thiếu ý thức, đổ lẫn rác thải độc hại vào rác sinh hoạt nên đơn vị thu gom rác đã chấm dứt hợp đồng vận chuyển. Năm 2015, UBND huyện Ứng Hòa đã cho lắp đặt lò đốt rác thải làng nghề với công suất 5 tấn/ngày đêm đặt tại bãi chôn lấp rác thải Vân Đình. Sau thử nghiệm, do lò đốt chưa đảm bảo chất lượng môi trường nên UBND huyện đã đề nghị UBND thành phố không cấp phép để đầu tư xây dựng.
Lượng rác của các hộ dân thôn Xà Cầu không được xử lý triệt để dẫn đến ùn ứ, tồn đọng tại các điểm tập kết, trong khi diện tích bãi chứa của thôn Xà Cầu chỉ rộng 200m2 nên rác thải tràn ra gây bức bối, mất mỹ quan. Tháng 9/2016, người ta nghĩ ra một kế để mong “thổi bay” đống rác nguy hiểm ấy bằng cách… đốt lộ thiên. Khí và khói độc mù mịt tràn vào khu dân cư ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người dân thôn Quảng Nguyên gần đó. Các hộ dân ra ngăn đường, chặn rác khiến QL21B ách tắc nhiều giờ.
Có thể thấy, thực trạng xử lý CTR, chất thải nguy hại phổ biến hiện nay vẫn còn rất lạc hậu, mang tính tự phát, khâu quản lý lỏng lẻo và còn nhiều lỗ hổng. Trong khi những cơ sở xử lý rác đủ tiêu chuẩn, công nghệ cao vẫn còn rất hạn chế.
Để giải quyết tình trạng trên, các chuyên gia môi trường cho rằng, cần khuyến khích các hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ môi trường nói chung, xử lý CTR nói riêng như ưu đãi từ thuê đất đến các loại thuế, phí, tín dụng cho các dự án xử lý CTR. Nhằm huy động nhiều nguồn lực mạnh hơn cho lĩnh vực này, Bộ Tài chính đang đề xuất, thúc đẩy hợp tác “công - tư”, hút nguồn vốn từ các tổ chức, cá nhân cho công tác quản lý CTR, chất thải nguy hại. Những chủ trương trên rất cần được tiến hành nhanh chóng, đồng bộ, sớm ngày nào hay ngày đó để giảm thiểu mối nguy hại, ô nhiễm cho cộng đồng.