Nhiễm khuẩn đường hô hấp cấp tính (NKHHCT) ở trẻ em là bệnh phổ biến, có tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao, trẻ có thể mắc bệnh nhiều lần trong 1 năm (trung bình từ 3-5 lần) do đó ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và tính mạng của trẻ, đồng thời cũng làm ảnh hưởng không nhỏ tới công việc của người mẹ (con ốm mẹ nghỉ).
Nguyên nhân
Phần lớn NKHHCT ở trẻ em là do căn nguyên virut, do đặc điểm phần lớn các loại virut có ái lực với đường hô hấp. Khả năng lây lan của virut dễ dàng, tỷ lệ người lành mang virut cao và khả năng miễn dịch đối với virut ngắn và yếu cho nên bệnh dễ có nguy cơ phát triển trong một cộng đồng thành dịch và dễ bị nhiễm lại.
 Khám bệnh đường hô hấp cho trẻ. |
Các yếu tố nguy cơ
Khi có các yếu tố nguy cơ dưới đây trẻ thường dễ mắc NKHHCT, khi đã mắc thì bệnh thường nặng, có tỷ lệ tử vong cao, thời gian điều trị kéo dài.
- Trẻ sinh ra nhẹ cân (dưới 2.500g), trẻ suy dinh dưỡng;
- Trẻ không được nuôi dưỡng bằng sữa mẹ;
- Ô nhiễm với khói bụi trong nhà, thuốc lá cũng là nguồn ô nhiễm không khí rất nguy hiểm cho trẻ nhỏ;
- Thời tiết lạnh, thay đổi là điều kiện thuận lợi gây NKHHCT ở trẻ em, đặc biệt là khi thời tiết chuyển mùa;
- Nhà chật chội, thiếu vệ sinh, đời sống kinh tế thấp, thiếu vitamin A cũng là các yếu tố nguy cơ gây NKHHCT ở trẻ em.
Phân loại theo vị trí tổn thương
Để thuận tiện cho việc nhận biết và điều trị bệnh, các nhà chuyên môn chia NKHHCT thành 2 loại tùy theo vị trí tổn thương. Nhiễm khuẩn hô hấp trên bao gồm các trường hợp viêm mũi - họng, VA, viêm amidan, viêm tai giữa, ho và cảm lạnh. NKHH trên thường gặp và diễn biến nhẹ. NKHH dưới ít gặp hơn nhưng thường là nặng bao gồm các trường hợp viêm thanh quản, khí quản, phế quản, tiểu phế quản và phổi.
Biểu hiện bệnh
Các biểu hiện lâm sàng của NKHHCT ở trẻ em rất đa dạng và ở nhiều mức độ khác nhau. Thông thường trẻ bắt đầu với các triệu chứng ho, sốt, chảy mũi, rồi sau đó là thở nhanh, cánh mũi phập phồng, nặng hơn nữa là nhìn thấy lồng ngực bị rút lõm trong khi thở vào, thở rít, tím tái. Nếu không được xử trí kịp thời trẻ có thể hôn mê, co giật... Một đặc điểm cần lưu ý là diễn biến của trẻ từ mức độ nhẹ sang nặng rất nhanh do đó việc đánh giá, phân loại, xác định điều trị kịp thời là rất quan trọng.
Thái độ xử trí
Điều quan trọng trong thái độ xử trí NKHHCT là lựa chọn được cách điều trị thích hợp cho trẻ. Không phải bất cứ trường hợp NKHHCT nào cũng được chỉ định dùng thuốc kháng sinh hay cho nhập viện điều trị nội trú. Nhưng cũng không phải vì coi nhẹ NKHHCT mà mọi trường hợp NKHHCT đều được tự điều trị tại nhà và theo dõi qua loa. Sau nhiều nghiên cứu, các nhà chuyên môn của Tổ chức Y tế Thế giới đã đưa ra cách điều trị NKHHCT với các mức độ khác nhau như là một phương pháp tư duy và tiếp cận. Một điều rất thú vị rằng "phương pháp tư duy" này lại rất phù hợp với chính sách phân tuyến trong điều trị của ngành y tế nước ta.
- Các trường hợp trẻ chỉ có ho, chảy mũi, không thở nhanh, không có rút lõm lồng ngực, không có các dấu hiệu nặng khác như co giật, li bì, bỏ bú... thì được nhận định là không viêm phổi. Các biện pháp điều trị bao gồm khuyến khích sử dụng các loại thuốc ho an toàn sẵn có như hoa hồng bạch hấp đường phèn, húng chanh hấp mật ong... dùng thuốc hạ sốt nếu có sốt cao. Hướng dẫn cho người chăm trẻ biết cách chăm trẻ tại nhà.
- Đối với các trường hợp nhiễm khuẩn mức độ vừa. Trẻ có dấu hiệu thở nhanh nhưng chưa có các dấu hiệu nặng và biến chứng. Lúc này thuốc kháng sinh bắt đầu được sử dụng. Chỉ cần cho trẻ uống liều thuốc đầu tiên tại các cơ sở y tế (trạm y tế, phòng khám ngoại trú...) rồi hướng dẫn cho người chăm trẻ biết cách cho trẻ uống thuốc tại nhà và chăm sóc trẻ. Hẹn đưa trẻ đến khám lại sau 2 ngày.
- Trường hợp nặng. Trẻ có các dấu hiệu như rút lõm lồng ngực, thở rít hay có các dấu hiệu nặng kèm theo: li bì, co giật, bỏ bú... Đây là các trường hợp cần được cấp cứu. Cần phải tìm mọi cách đưa trẻ đến ngay bệnh viện, các trung tâm y tế có đủ phương tiện tốt để cấp cứu và điều trị hỗ trợ cho trẻ.
ThS. Lê Hưng