Muỗi Aedes có thể di chuyển từ quốc gia này đến quốc gia khác hay từ vùng này đến vùng khác được không? Đây là câu hỏi nhiều người băn khoăn. Mới đây Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết, muỗi Aedes có khả năng bay yếu; nó không thể bay quá 400 mét. Nhưng nó có thể vô tình được vận chuyển bởi con người từ nơi này đến nơi khác (ví dụ ở phía sau xe, cây cối). Nếu nó có thể tồn tại trong môi trường nhiệt độ của điểm đến, về mặt lý thuyết nó có thể tự sinh sản và truyền virus Zika tới các khu vực mới.
Hơn hết, cảnh báo gần đây của Cơ quan kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) còn cho biết, virus có khả năng lây từ người sang người qua đường tình dục, mặc dù tỷ lệ là rất nhỏ. Mới đây nhất Tây Ban Nha đã xác nhận trường hợp một người phụ nữ mang thai nhiễm virus Zika, đây là trường hợp mang thai đầu tiên ở châu Âu nhiễm virus Zika.
Muỗi gây virus Zika truyền bệnh thế nào?
Có 2 loại muỗi Aedes có khả năng truyền virus Zika. Trong hầu hết các trường hợp, Zika lây lan qua muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn) ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Muỗi vằn Aedes không sống được ở nhiệt độ khí hậu lạnh hơn. Muỗi Aedes albopictus cũng có thể truyền virus. Muỗi này có thể ngủ đông và tồn tại ở các vùng có nhiệt độ mát hơn.
Người bị muỗi Aedes nhiễm bệnh đốt có thể nhiễm virus Zika – đây cũng là loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, bệnh chikungunya và bệnh sốt vàng. Chỉ có muỗi cái đốt; chúng đốt ngắt quãng và thích đốt nhiều người. Khi muỗi cái ăn no, nó cần nghỉ ngơi 3 ngày trước khi đẻ trứng. Những quả trứng này có thể tồn tại đến 1 năm mà không cần nước. Khi có nước và chỉ cần một lượng nhỏ nước đọng là đủ để trứng phát triển thành ấu trùng và sau đó thành muỗi trưởng thành. Muỗi bị nhiễm từ những người có virus. Sau đó muỗi mang virus tiếp tục lây truyền bệnh cho người khác.
Virus Zika xảy ra ở vùng nhiệt đới nơi có các quần thể muỗi lớn, lưu hành ở châu Phi, châu Mỹ, Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Virus Zika được phát hiện vào năm 1947, nhưng trong nhiều năm chỉ có một số trường hợp rải rác được phát hiện ở châu Phi và Nam Á. Năm 2007, dịch bệnh do virus Zika được ghi nhận đầu tiên ở Thái Bình Dương. Kể từ năm 2013, các ca bệnh và bùng phát dịch của căn bệnh này được báo cáo từ Tây Thái Bình Dương, châu Mỹ và châu Phi. Do môi trường nơi muỗi có thể sống và sinh sôi ngày càng mở rộng, do tác động của đô thị hóa và toàn cầu hóa, những vụ dịch bệnh lớn do virus Zika ở đô thị có khả năng xảy ra trên toàn cầu.
Bệnh do virus Zika có thể chỉ gây cảm giác tê, ngứa
Vius Zika thường gây bệnh nhẹ; với các triệu chứng xuất hiện một vài ngày sau khi người đó bị đốt bởi muỗi nhiễm bệnh. Hầu hết những người bị bệnh virus Zika sẽ bị sốt nhẹ và phát ban. Những người khác cũng có thể viêm kết mạc, đau cơ và khớp và cảm thấy mệt mỏi. Các triệu chứng thường hết trong khoảng từ 2 đến 7 ngày.
Đặc biệt, bệnh do virus Zika có thể chỉ gây cảm giác tê, ngứa, thường gọi là hội chứng Guillain-Barré. Đây là một tình trạng mà trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công một phần của hệ thần kinh. Nó là nguyên nhân do con người nhiễm một số loại virus, ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi. Mặc dù chính xác những gì gây hội chứng này chưa được biết, nhưng thường xuất hiện các triệu chứng như yếu cơ và cảm giác kiến bò (tê và ngứa) ở tay và chân. Tuy nhiên bệnh có thể gây ra các biến chứng nặng nếu các cơ hô hấp bị ảnh hưởng, người bệnh cần phải nhập viện ngay. Hầu hết các trường hợp bị ảnh hưởng bởi hội chứng Guillain-Barré sẽ phục hồi, mặc dù một số người có thể có diễn biến nặng hơn.
Những biến chứng nguy hiểm của virus Zika
Trước năm 2007 không có một vụ dịch virus Zika lớn nào được ghi nhận, nên hiểu biết về các biến chứng của bệnh này là rất hạn chế. Trong thời gian dịch Zika đầu tiên diễn ra tại Polynesia thuộc Pháp vào năm 2013-2014, trùng với khoảng thời gian xảy ra dịch sốt xuất huyết, cơ quan y tế quốc gia báo cáo về sự gia tăng bất thường đối với hội chứng Guillain-Barré. Các điều tra về sự ảnh hưởng này đang được tiến hành, tuy nhiên để đưa đến kết luận cuối cùng cần rất nhiều thời gian nữa. Một quan sát tương tự cho thấy đối với sự gia tăng của hội chứng Guillain-Barré trong vụ dịch virus Zika đầu tiên ở Brazil vào năm 2015. Trong năm 2015, cơ quan y tế địa phương ở Brazil cũng thấy có sự gia tăng trẻ sơ sinh với dị tật đầu nhỏ cùng thời điểm bùng phát dịch virus Zika. Cơ quan y tế và các cơ quan khác đang điều tra mối liên hệ giữa tật đầu nhỏ và virus Zika.
Nếu điều này được xác nhận, tình trạng dị tật đầu nhỏ đang là mối đe dọa sức khỏe cho bà mẹ mang thai và trẻ sơ sinh trên khắp thế giới. Dị tật đầu nhỏ là một tình trạng hiếm gặp khi một trẻ sơ sinh có đầu nhỏ bất thường. Điều này là do sự phát triển não không bình thường của trẻ từ khi còn trong bụng mẹ hoặc trong giai đoạn sơ sinh. Trẻ sơ sinh và trẻ em bị tật đầu nhỏ thường gặp phải những khó khăn với sự phát triển não bộ khi chúng lớn lên.
Trước đó, tật đầu nhỏ được biết đến do ảnh hưởng của một loạt các yếu tố môi trường và di truyền như hội chứng Downs; sử dụng hay tiếp xúc với ma túy, rượu hoặc các chất độc khác trong tử cung; và nhiễm rubella trong khi mang thai. WHO khuyến cáo, điều cần làm ngay lập tức và đơn giản nhất là phòng tránh bị muỗi đốt và diệt muỗi.