Mùa hè nóng nực dễ sinh chứng tâm (tim) dương đột ngột hư thoát. Đây là một loại chứng trạng nguy kịch, do nóng quá dương khí của tâm đột ngột thoát hết ra ngoài. Tông khí (khí của thức ăn đồ uống hòa với khí của trời đất) cũng tiết ra theo, thần mất đi chỗ dựa. Dương khí tuyệt là do mồ hôi ra quá nhiều, làm vong dương hoặc do ốm đau lâu ngày khí huyết suy kiệt hoặc do cao tuổi nguyên khí hư suy, làm tâm dương suy yếu lại cảm nhiễm nhiệt tà hoặc do dùng sai thuốc hoặc lao động ngoài trời nóng quá sức chịu đựng mà sinh bệnh.
Bốc thuốc cho bệnh nhân tại BV YHCT Trung ương. Ảnh: TM
Biểu hiện: Bệnh nhân đột ngột mồ hôi ra đầm đìa, tay chân lạnh toát, môi, miệng tím tái, đoản hơi khó thở, thần chí lơ mơ, có trường hợp hôn mê, mạch vi muốn tuyệt. Bệnh này thường có các triệu chứng dự báo trước như: đoản hơi, hồi hộp, mệt mỏi, hễ lao động nhẹ thì bệnh nặng thêm, có những cơn đau thắt ngực hoặc tức ngực, lưỡi có màu tía tối, mạch trầm tế hoặc kết đại nhưng là mạch tuyệt (khó bắt).
Xin giới thiệu một số bài thuốc điều trị tùy theo từng thể bệnh để bạn đọc tham khảo và áp dụng khi cần thiết:
Chứng hung tý (đau thắt ngực do tắc động mạch vành): đau xiên từ vùng ngực ra sau lưng, hồi hộp, đoản hơi, mặt trắng bợt, thở gấp, mồ hôi ra đầm đìa, tay chân lạnh, thần thức lơ mơ, chất lưỡi tía tối, mạch vi muốn tuyệt.
Điều trị: Hồi dương cứu nghịch.
Bài thuốc: Sâm Phụ long mẫu thang: nhân sâm 12g, phụ tử (chế) 10g, long cốt 16g, mẫu lệ 16g. Tùy chứng trạng của bệnh nhân có thể gia giảm cho thích hợp. Ngày một thang, sắc uống chia làm 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.
Chứng tâm dương đột ngột hư thoát thường gặp trong chứng trúng phong (tắc nghẽn mạch máu não). Bệnh nhân đột ngột hôn mê, bất tỉnh nhân sự, liệt nửa người, miệng mặt méo xệch, họng có đờm khò khè, tay xòe, mắt nhắm nghiền, tay chân lạnh, mồ hôi đầm đìa, đái són cả quần, có khi són cả đại tiện, lưỡi cứng không nói được hoặc nói ngọng, mạch muốn tuyệt.
Điều trị: Hồi dương ích khí.
Bài thuốc: Sâm phụ thang: nhân sâm 20g, sinh khương 10 lát, phụ tử (chế) 20g, đại táo 10 quả. Ngày một thang. Sắc uống chia làm 3 lần trong ngày, uống lúc đói để thuốc đi vào phần huyết.
Tâm dương hư thoát sinh hãn chứng (mồ hôi ra đầm đìa) mồ hôi ra nhiều không dứt, mồ hôi ra nhiều như dầu kèm theo đoản hơi khó thở, tay chân quyết lạnh, thần thức lơ mơ, mạch vi muốn tuyệt.
Điều trị: hồi dương cứu nghịch, ích khí sinh mạch, liễm hãn (cầm mồ hôi).
Bài thuốc: Tứ nghịch thang phối hợp bài Sinh mạch tán: hắc phụ tử (chế) 12g, cam thảo 8g, can khương 20g, nhân sâm 12g, ngũ vị tử 8g, mạch môn 8g. Ngày uống một thang, sắc uống chia làm 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn.
Tâm dương đột ngột hư thoát sinh chứng quyết (co giật): Bệnh nhân tự nhiên ngã lăn ra, hôn mê, tứ chi quyết lạnh, sắc mặt trắng xanh, mồ hôi ra không dứt, mạch vi muốn tuyệt.
Điều trị: Bổ khí hồi dương. Bài thuốc: Tứ vật hồi dương ẩm gia vị: nhân sâm 12g, phụ tử (chế) 8g, bào khương 8g, chích thảo 6g, tùy chứng của bệnh nhân mà gia thêm vị. Ngày một thang sắc uống chia làm 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.
Tâm dương đột ngột hư thoát do ôn bệnh (bệnh truyền nhiễm, bệnh nhân sốt cao nhưng tay chân giá lạnh, mồ hôi ra đầm đìa, nhưng thích nằm co quắp, tinh thần suy sụp, sắc mặt trắng xanh, mạch tán đại nhưng vi muốn tuyệt, bệnh tình thuộc loại nguy hiểm.
Điều trị: Ích khí thu liễm tân dịch, sinh mạch cứu thoát.
Bài thuốc: Hồi dương cấp cứu thang: nhân sâm 12g, hắc phụ tử 8g, bạch truật 12g, bán hạ (chế) 8g, chích thảo 4 g, trần bì 8g, can khương 6g, nhục quế 6g, ngũ vị tử 10g, sinh khương 3 lát, phục linh 12g, xạ hương 0,1g (nếu không có thay bằng trầm hương). Ngày một thang, sắc uống chia làm 3 lần trong ngày. Chú ý: xạ hương cho vào khi thuốc đã nguội.
TTND.BS. Nguyễn Xuân Hướng
