Mụn là bệnh ở đơn vị nang lông – tuyến bã, thường gặp ở tuổi dậy thì, có khi đến khoảng 20 tuổi mới phát ra mụn, tuy nhiên mụn vẫn có thể kéo dài đến 55 tuổi. Triệu chứng của mụn có thể đơn giản hoặc phức tạp tùy theo mức độ viêm nhiễm và thể tạng của bệnh nhân. Nguyên nhân gây mụn khá phức tạp, tiến triển nhiều khi dai dẳng hoặc tái phát nhiều lần.
Nguyên nhân gây mụn
Nguyên nhân gây nên mụn có thể liên quan đến các yếu tố bao gồm:
- Sự tăng sừng hóa ở miệng ống tiết bã, đó là một đặc điểm sớm làm chất sừng dễ kết dính với nhau và gây ra sự bít kín và ngăn sự tiết chất bã nhờn ra bên ngoài.
- Sự tăng tiết chất bã nhờn quá nhiều do ảnh hưởng của chất nội tiết androgen. Androgen làm tuyến bã nhờn phình to ra và tăng cường hoạt động bài tiết chất bã nhờn. Khi chất bã nhờn bị chặn lại thì nó sẽ ứ đọng lại tạo thành nhân mụn (comedone). Có loại nhân mụn là: nhân mụn đầu trắng (white head) hay nhân mụn đóng (closed comedone) và nhân mụn đầu đen (black head) hay nhân mụn mở (open comedone).
 |
- Nhiễm khuẩn: vi khuẩn chính gây ra mụn là propionibacterium acnes (P. acnes). Chất bã ứ đọng lại là môi trường tốt cho sự phát triển của P.acnes. P.acnes biến đổi triglycerid ở chất bã thành acid béo tự do và glycerol, acid béo tự do gây ra sự phá hỏng vùng kế cận và đưa đến sự viêm đỏ của mụn.
Các dạng mụn
Mụn có nhiều dạng khác nhau tùy theo triệu chứng bên ngoài:
- Mụn thông thường: (acne vulgaris) là dạng mụn thường gặp nhất gồm: mụn sẩn, mụn mủ, mụn đầu đen, mụn đầu trắng. Vị trí hay gặp là ở mặt, trán, ngực, lưng.
- Mụn bọc (acne conglobata): là dạng mụn nặng nhất, gồm nhiều nang mụn dưới da có chứa mủ và dịch có mùi hôi, khi lành thường để lại sẹo xấu.
- Mụn hồng (acne rosacea).
- Phát ban dạng mụn (acneiform eruption).
- Ở một số người do thể tạng đặc biệt sau khi lành mụn để lại sẹo lõm hoặc sẹo lồi làm kém thẩm mỹ.
Các yếu tố ảnh hưởng tạo ra mụn
Do nội tiết tố hay hormone: mụn phát sinh nhiều ở tuổi dậy thì do androgen của tuyến sinh dục và tuyến thượng thận, do progesteron tăng cao vài ngày trước khi có kinh nguyệt, mụn cũng nổi lên nhiều do sử dụng chất corticoid kéo dài dưới dạng uống, chích, bôi.
Do tiêu hóa: ở nhiều người do “tạng đặc biệt” sau khi lạm dụng nhiều chất ngọt, chất nóng như: sữa đặc, chocolate, bánh ngọt, xoài, sầu riêng, chè, mỡ động vật, bánh mì… hoặc táo bón cũng bị mụn.
Do dùng mỹ phẩm làm bít nghẽn ống bài tiết chất bã nhờn.
Do bị bệnh phải dùng thuốc kéo dài như: INH, iodur, vitamin B12, phenobarbital, brome….
Do nghề nghiệp phải tiếp xúc nhiều với dầu mỡ, hóa chất, thường để lại trên da những mụn đầu đen hay còn gọi là mụn dầu, hoặc tiếp xúc thường xuyên với chất chlor hoặc dioxin để lại mụn gọi là chlorance.
Do thời tiết: mùa hè nổi mụn nhiều hơn mùa xuân, mùa thu.
Do tác động cơ học: chà xát, bóp kéo cũng dễ kích thích tạo mụn.
Do vệ sinh kém, ít rửa mặt, làm việc trong môi trường dơ bẩn.
Do yếu tố thần kinh tâm lý như: stress, xúc động, nhút nhát.
Do yếu tố di truyền.
Biện pháp điều trị
Nội tiết tố: thuốc uống điều trị mụn dành cho phụ nữ. Nguyên nhân chính gây ra mụn và da nhờn nhiều là do: sự tăng lượng androgen trong máu, tăng sự “nhạy cảm” đặc biệt của androgen lên vùng tuyến bã của da.
Qua nhiều nghiên cứu, người ta nhận thấy tăng chất cyproteronre acetate (CPA) giúp ngăn chặn được tác động của androgen lên chỗ hoạt động của tuyến bã nhờn và giúp làm giảm lượng androgen trong máu qua tác động gián tiếp lên buồng trứng, nhờ đó da sẽ giảm nhờn cùng với giảm mụn từ từ và thường có kết quả từ 2 - 4 tháng. Ngoài ra, CPA còn giúp giảm sự rậm lông cũng như chứng hói đầu ở phụ nữ.
Việc sử dụng thuốc chỉ có chất CPA sẽ đưa đến rối loạn kinh nguyệt, do đó thường kết hợp thêm chất ethinyl estradiol để dễ kiểm soát tốt chu kỳ kinh nguyệt, có tác động tránh thai, giảm tác động của androgen.
Sự phối hợp giữa chất CPA và ethinylestradiol được bán dưới tên thương mại và được nhập vào nước ta là diane 35; prostarin.
Prostarin, diane 35 không có tác dụng trực tiếp lên mụn đã có sẵn, thuốc chỉ giúp ngăn chặn sự tạo ra mụn và giảm chất nhờn trên da.
Việc sử dụng thuốc nội tiết cũng khá đơn giản, mỗi vỉ thuốc có 21 viên, đợi kỳ kinh sắp xảy ra, bắt đầu uống 1 viên ngay ngày đầu tiên của kỳ kinh, sau đó mỗi ngày uống tiếp 1 viên vào một thời điểm thích hợp trong ngày, uống liên tục trong 21 ngày, sau đó có 7 ngày không uống thuốc, trong thời gian 7 ngày này sẽ có hành kinh, sau thời gian 7 ngày tiếp tục uống vỉ thuốc khác.
Tác dụng phụ của diane 35; prostarin
Trong khi uống thuốc nội tiết này có thể gặp một số rất ít trường hợp bị nhức đầu, khó chịu ở dạ dày, buồn nôn, căng tức vú, thay đổi trọng lượng cơ thể, ham muốn tình dục, trầm cảm, nám mặt.
Nói tóm lại thuốc được chỉ định sử dụng là: chỉ dùng cho phụ nữ (không dùng cho nam giới) bị mụn nhiều, da nhờn sau khi áp dụng các phương pháp khác điều trị ít hoặc không có kết quả; Phụ nữ bị chứng rậm lông nhẹ; Hội chứng buồng trứng đa nang.
Tuy nhiên, đây là chất nội tiết tổng hợp, do đó việc sử dụng thuốc này cần phải có sự thăm khám hướng dẫn và theo dõi của bác sĩ điều trị.
BS. Huỳnh Huy Hoàng