Thai quá ngày (TQN) là khi tuổi thai từ 42 tuần trở lên (294 ngày tính từ ngày đầu tiên của kỳ kinh chót, hoặc quá 2 tuần dự sinh). Đánh giá chính xác tuổi thai là yếu tố then chốt để chẩn đoán cũng như phát hiện và xử trí kịp thời các yếu tố nguy cơ, có thể làm giảm được khả năng gây hậu quả xấu.
Những hậu quả
TQN có thể tiếp tục phát triển trong tử cung do bánh nhau vẫn hoạt động tốt, gọi là quá ngày sinh lý. Tuy nhiên, khi chuyển dạ có thể gặp trở ngại do thai to gây ra tình trạng sinh khó trong chuyển dạ và tỉ lệ mổ tăng gấp đôi. Trong những trường hợp khác, khi TQN lượng nước ối giảm dần, trên thực tế hay gặp, mỗi khi có cơn gò tử cung, đặc biệt khi bước bước vào giai đoạn chuyển dạ, dây rốn có thể bị chèn ép gây suy thai. Điều này rất nguy hiểm thai nhi có thể bị đe dọa bởi tình trạng suy tuần hoàn nhau - thai, hít phân su và nhiễm trùng bào thai.
Mặt khác, bánh nhau bị thoái hóa dần sẽ làm giảm lượng oxy và các chất dinh dưỡng đem đến cho thai nhi, trong khi đó nhu cần thai nhi ngày càng tăng. Hậu quả là thai suy trường diễn, sụt cân, đặc biệt là giảm trọng lượng mỡ và khối lượng cơ. Dẫn đến tình trạng thai suy nặng có thể chết trong tử cung trước hoặc trong chuyển dạ.
Chẩn đoán
Không có một tiêu chuẩn lâm sàng hay cận lâm sàng nào cho chẩn đoán xác định TQN. Thực tế, ta chỉ xác định thai đã trưởng thành chưa và thai có bị suy thai không, để chọn cách xử trí tốt nhất cho mẹ và thai nhi.
Hỏi bệnh sử, chu kỳ kinh. Ngày bắt đầu thai máy, tương ứng với thai được 5 tháng đối với con so và 4 tháng đối với con rạ. Ngày khám thai đầu tiên và tuổi thai ước lượng lúc đó hoặc phiếu khám thai để xem tuổi thai ước lượng trong những lần khám thai có phù hợp với ngày kinh chót hay không.
Tình trạng hiện tại, thai bớt máy, cảm thấy bụng nhỏ đi, đo bề cao tử cung không tăng hoặc tăng rất ít.
Non - stress- test, đánh giá sức khỏe thai nhi bằng moritoring sản khoa, trong thời gian 30 - 50 phút, để đánh giá tình trạng sức khỏe thai bằng nhịp tim thai trên biểu đồ, sự dao động nội tại, nhịp tăng hay có nhịp giảm hay không. Trong trường hợp cần chấm dứt thai kỳ, khi kết quả non - stress - test không đáp ứng, biểu hiện dao động nội tại kém, có nhịp giảm.
Siêu âm thai - nhau - ối, cho phép đánh giá sức khỏe thai nhi tại thời điểm này. Biểu hiện nhau vôi hóa, chỉ số ối giảm.
Một số các xét nghiệm khác định lượng các nội tiết tố Estriol trong nước tiểu hiện nay không sử dụng. Vì các giá trị đánh giá sức khỏe thai hơn là định tuổi thai.
Xử trí
Thai kỳ quá ngày, chưa chuyển dạ, hướng dẫn cho sản phụ theo dõi cử động thai, nếu thấy bất thường cần nhập viện để xử trí bằng cách đo monitoring sản khoa; kết quả xác định thai suy cần mổ lấy thai ngay và có sự thông báo cho các bác sĩ nhi khoa và có sự chuyển bị tốt công tác hồi sức sơ sinh.
Trường hợp cử động thai bình thường, đo trên monitoring sản khoa, kết quả non-tress- test có đáp ứng, chưa chuyển dạ, khám cổ tử cung thuận lợi, có thể khởi phát chuyển dạ bằng Prostaglandin hay Oxytocin liều thấp. Cần theo dõi chặt chẽ trong suốt quá trình khởi phát chuyển dạ nhịp tim thai, cơn gò tử cung và tình trạng xóa mở cổ tử cung, cũng như tổng trạng chung của sản phụ. Trường hợp diễn tiến thuận lợi, có thể sinh tự nhiên ngả âm đạo. Trong trường hợp không thuận lợi và không an toàn nên mổ lấy thai, với mục đích cuối cùng “mẹ tròn con vuông”.
Dự phòng
Điều quan trọng trong dự phòng đối với TQN: tránh để làm sao không để lại hậu quả cho thai nhi và bà mẹ. Do vậy, khi có dấu hiệu trễ kinh ở phụ nữ trong tuổi sinh đẻ, có quan hệ tình dục, điều nghĩ đến đầu tiên là có thể có thai xảy ra, cần đi khám chuyên khoa và siêu âm vùng tử cung và hai phần phụ, kết hợp thử thai bằng que Quick stick để xác định có thai hay không. Những lý do trên hay xảy ra trên phụ nữ có kinh nguyệt không đều, hay chủ quan, ở phụ nữ ít có kiến thức về sinh sản, nên khi có thai không biết là mình có thai do đó thường bỏ qua không chú ý.
Cần tuân thủ và khám thai định kỳ theo sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa sản. Đặc biệt trong 3 tháng cuối của thai kỳ, theo dõi cử động thai máy, khám thai theo đúng lịch hẹn của bác sĩ. Nhập viện ở nơi có khoa sản và trang bị phòng mổ đối với những thai kỳ quá ngày dự sinh để được điều trị và chăm sóc chu đáo.
BS.CKII. NGUYỄN HỮU THUẬN