Cùng với sự phát triển của xã hội, chế độ lao động sinh hoạt, ăn uống không điều độ làm cho tỷ lệ bệnh nhân mắc bệnh tăng huyết áp (THA) ngày càng tăng lên và có xu hướng trẻ hóa. Để điều trị, ngoài việc người bệnh cần có chế độ ăn uống, vận động, sinh hoạt, làm việc và nghỉ ngơi hợp lý; thì việc dùng thuốc là một vấn đề hết sức quan trọng. Hiện nay có rất nhiều nhóm thuốc điều trị THA, mỗi nhóm có cơ chế tác dụng khác nhau, việc sử dụng như thế nào còn phụ thuộc vào tình trạng của từng bệnh nhân. Trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến điều trị THA trong những trường hợp đặc biệt.
Điều trị THA ở trẻ em (dưới 12 tuổi)
 Phải kiểm tra huyết áp thường xuyên. |
THA ở người cao tuổi
Ngay từ thập kỷ 90 của thế kỷ trước đã có nhiều công trình nghiên cứu chứng minh là người già nên và cần điều trị THA, ngay cả với người đã trên 85 tuổi. Ở lứa tuổi này do xơ cứng động mạch lớn nên thường xảy ra tình trạng THA tâm thu đơn độc, do đó sẽ tiến hành điều trị huyết áp tâm thu từ 160mmHg trở lên mà không cần căn cứ có THA tâm trương hay không.
Trong quá trình điều trị cần lưu ý một số đặc điểm cơ bản sau:
Chuyển hóa chậm, đào thải chậm do giảm sút tuần hoàn tại gan và thận.
Béo phì ở lứa tuổi trung niên và cao tuổi.
Có thể có nhiều bệnh lý mạn tính khác đi kèm, hoặc là nguyên nhân, hoặc là hậu quả của THA như đái tháo đường, viêm phế quản tắc nghẽn mạn tính, rối loạn lipid máu, suy vành...
Thể tích huyết tương giảm, cung lượng tim giảm, renin huyết tương cũng giảm nên huyết áp thường dao động nhiều.
Nguyên tắc điều trị:
Chế độ sinh hoạt: ăn giảm mỡ và phủ tạng động vật, không dùng các chất kích thích như trà, cà phê hay rượu, bia, tập thể dục dưỡng sinh đều đặn và chế độ ăn bớt mặn kèm lợi tiểu có thể thích hợp.
Dùng thuốc: bắt đầu từ liều thấp, tăng liều từ từ, thận trọng; Các loại thuốc lợi tiểu, chẹn calci, ức chế men chuyển đều có tác dụng; chẹn bêta chỉ dùng khi không có nguy cơ đái tháo đường, suy tim, viêm phế quản tắc nghẽn mạn tính. Cần chú ý điều trị các bệnh phối hợp.
THA ở phụ nữ có thai
Mục đích của điều trị là phòng ngừa các biến chứng cho người mẹ và giảm tử vong ở thai nhi.
Chế độ sinh hoạt: nghỉ ngơi; ăn hạn chế muối; Theo dõi huyết áp và khám thai đều đặn, đặc biệt trong 2 tháng cuối.
Chú ý: Trong trường hợp phòng ngừa sản giật, tốt nhất nên nằm theo dõi tại bệnh viện và được điều trị THA. Nếu huyết áp mẹ vẫn tăng cao, có huyết tán, suy thận, giảm tiểu cầu, suy giảm chức năng gan, mờ mắt... thì phải xét khả năng cho đẻ sớm hoặc lấy thai ra.
THA ở người béo phì
 Trong mọi trường hợp nhất thiết phải có chỉ định của bác sĩ, không được tự ý sử dụng thuốc. |
Thể tích máu cao, máu phân phối về khu vực tim, phổi nhiều hơn, tình trạng tăng lưu lượng máu về tim kết hợp với tăng sức cản ngoại vi làm cho thất trái vừa dày, vừa giãn.
Có thể có kết hợp rối loạn lipid máu trong đó đáng kể nhất là tăng cholesterol, triglycerit máu làm cho hoạt động cường giao cảm mạnh lên, trương lực và sức cản mạch máu cũng tăng lên.
Điều trị: giảm cân nặng, giảm lượng muối ăn, tăng cường luyện tập, chế độ ăn và sinh hoạt hợp lý. Dùng thuốc như ở các đối tượng THA khác.
THA ở người đái tháo đường
Ở những người mắc bệnh đái tháo đường, nguy cơ THA đi kèm tăng cao hơn ở người bình thường; cần điều trị ngay khi huyết áp tăng.
Chế độ ăn hợp lý, làm giảm cân kết hợp với thể dục, bỏ rượu bia và thuốc lá.
THA kèm suy mạch vành
Điều trị THA trong trường hợp này có tác dụng làm giảm sức căng vách tim, giảm tiền gánh, hậu gánh và nhờ đó có lợi cho tuần hoàn vành.
Chú ý: không nên làm giảm huyết áp quá nhiều vì có nguy cơ giảm tuần hoàn động mạch vành. Không dùng các loại thuốc hạ huyết áp nhưng có thể gây tăng nhịp tim vì sẽ gây tăng nhu cầu ôxy ở cơ tim.
Tóm lại, điều trị THA (mà phần lớn là vô căn) cần phối hợp chế độ sinh hoạt hợp lý phù hợp với thể trạng, tổn thương đã có hay chưa có ở các cơ quan đích, chú ý các yếu tố nguy cơ đi kèm. Sử dụng thuốc khi huyết áp đã cao nhiều hoặc kèm theo các tổn thương ở tạng đích. Điều trị các thể THA khác nhau với sự lựa chọn các thuốc khác nhau trong số các thuốc hiện có. Trong mọi trường hợp nhất thiết phải có ý kiến của bác sĩ, không được tự ý sử dụng thuốc.
ThS. Nguyễn Vân Anh