Khi muốn chẩn đoán xác định sốt rét ác tính thể não, nhất là trong điều kiện xét nghiệm không phát hiện được ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum ở máu ngoại vi hoặc không có sẵn phương tiện kính hiển vi hay test nhanh để chẩn đoán. Các cơ sở y tế cần chú ý phân biệt với số bệnh thường gặp trên lâm sàng để tránh nhầm lẫn với sốt rét ác tính thể não.
Sốt Dengue xuất huyết thể não
Sốt Dengue xuất huyết thể não là một thể bệnh sốt Dengue xuất huyết rất nặng. Thể bệnh này không phổ biến và chỉ chiếm tỷ lệ khoảng từ 2-2,2% số bệnh nhi được điều trị tại tuyến cuối và cũng chiếm khoảng 5% số bệnh nhân sốt Dengue xuất huyết ở người lớn. Tỷ lệ tử vong vì sốt Dengue xuất huyết thể não rất cao, có thể chiếm đến 40% và diễn biến như một hội chứng não cấp với bạch cầu bình thường hoặc giảm nhưng khác với sốt rét ác tính thể não ở các đặc điểm sau đây:
 Người bệnh nhiễm virus Dengue bị muỗi Aedes đốt. |
Chu
kỳ phát triển của muỗi sốt rét
- Triệu chứng hôn mê thường xảy ra từ từ, ít khi có cơn co giật kiểu động kinh;
- Sốt không thành cơn, trung bình từ 4 - 7 ngày;
- Kèm theo có triệu chứng sung huyết ở da và niêm mạc, dấu hiệu dây thắt dương tính;
- Thường có xuất huyết ở da, niêm mạc hoặc phủ tạng;
- Tiểu cầu giảm, hematocrite tăng;
- Sau vài ngày bị sốt, hồng cầu vẫn không bị tụt nhanh như ở sốt rét ác tính;
- Nếu điều trị thử nghiệm sốt rét ác tính, bệnh nhân không thể tỉnh từ sau 3 - 6 ngày như quy luật ở sốt rét ác tính;
- Xét nghiệm Mac Elisa dương tính, ký sinh trùng sốt rét âm tính.
Nên chú ý đặc điểm tiểu cầu ở sốt rét ác tính có giảm trong một số trường hợp nhưng không phổ biến như trong sốt Dengue xuất huyết thể não.
Viêm não Nhật Bản B
Khuyến cáo Hiện nay, một số bệnh thường gặp ở một số địa phương như sốt Dengue xuất huyết thể não, viêm não Nhật Bản B, xuất huyết não... có thể chẩn đoán nhầm lẫn với sốt rét ác tính thể não và ngược lại nếu cơ sở y tế không chú ý quan tâm. Vì vậy, cần phân biệt một cách cụ thể các trường hợp bệnh lý để bảo đảm việc chẩn đoán chính xác với những đặc điểm đã nêu ở trên và điều trị bệnh kịp thời, hiệu quả nhằm hạ thấp tỷ lệ tử vong. |
- Triệu chứng hôn mê chủ yếu khởi phát nhanh;
- Thường có dấu hiệu thần kinh định khu như liệt trung ương, tổn thương tháp - ngoại tháp, trương lực cơ tăng, tổn thương dây thần kinh vận nhãn;
- Thường kèm theo viêm màng não thanh dịch;
- Da, niêm mạc thường sung huyết trong thời gian đầu;
- Ký sinh trùng sốt rét âm tính;
- Triệu chứng hôn mê thường kéo dài hơn sốt rét ác tính thể não, ít khi bệnh nhân tỉnh trong khoảng từ 3 - 6 ngày đầu; sau khi hồi phục thường để lại di chứng cho khoảng 1/3 bệnh nhân.
Xuất huyết não
Theo thống kê có khoảng 20-30% bệnh nhân sốt rét ác tính thể não đi vào hôn mê một cách đột ngột trong khi người bệnh đang lao động, sinh hoạt bình thường và có thể dễ nhầm lẫn với xuất huyết não. Tuy nhiên, bệnh xuất huyết não khác ở các đặc điểm sau đây:
- Bệnh nhân thường ít sốt trong những giờ đầu, sau vài giờ sốt có thể gia tăng nhưng không thành cơn; hồng cầu không giảm;
- Người bệnh thở sâu, hơi thở phì phò;
- Có triệu chứng liệt khu trú rất rõ khi xuất huyết ở bán cầu đại não như liệt nửa người, liệt một chi, liệt giây thần kinh mặt, má phồng lên theo nhịp thở ở một bên; dấu hiệu Mingazzini dương tính, Babinski dương tính một bên, Barré dương tính...
- Thường kèm theo triệu chứng tăng huyết áp, mạch chậm, căng;
- Triệu chứng hôn mê ở bệnh nhân xuất huyết não không có quy luật từ 1 - 6 ngày như sốt rét ác tính thể não;
- Lách bình thường, không sưng;
- Ký sinh trùng sốt rét âm tính.
Một vấn đề cũng cần lưu ý đối với một số trường hợp bệnh nhân sốt rét ác tính khởi phát đột ngột, người bệnh bị ngã kèm theo co giật kiểu động kinh có thể làm xây xát da đầu dễ nhầm lẫn với chấn thương sọ não. Ngược lại, trường hợp chấn thương sọ não cũ gặp phải trong chiến tranh hay trong thời bình có một số biến chứng và di chứng gần hoặc xa có thể dễ nhầm lẫn với sốt rét ác tính thể não, nhất là khi người bệnh sống trong vùng sốt rét lưu hành.
BS. Nguyễn Võ Hinh