Zika, virút siêu sao tàn độc
Tề Thiên Đại Thánh đời nay. Con khỉ Tôn Ngộ Không trong truyện Tây Du Ký có 72 phép thần thông biến hóa và phép Cân đẩu vân, nhảy xa ngàn dặm đến được góc bể chân trời. Ngày nay, cùng với con người, virút “bay” thật xa tới mọi nơi trên hành tinh. Được khám phá năm 1947 ở loài khỉ, virút mang tên khu rừng rậm Zika, nước Uganda. Tại đây năm 1952, bệnh ở người được phát hiện, rồi bùng phát ở châu Phi, châu Á, vùng Thái Bình Dương và châu Mỹ.
Zika là thủ phạm. Vào tháng 7/2015, nước Braxin ghi nhận mối liên hệ nhiễm Zika với hội chứng Guillain Barré. Vào tháng 10/2015 thì có báo cáo mối liên hệ Zika và chứng đầu nhỏ. Sự bùng phát virút Zika ở Braxin kèm theo sự tăng vọt số trẻ sơ sinh mang chứng đầu nhỏ và hội chứng Guillain Barré ở người lớn - xáo trộn thần kinh có thể đưa đến bại liệt và tử vong - các nhà khoa học đã xác nhận Zika là thủ phạm.
Đầu nhỏ, bệnh gì vậy? Braxin có 1,5 triệu người nhiễm virút Zika (tin AFP, 15/6/2016) Bộ Y tế Braxin xác định hơn 1.600 ca trẻ sơ sinh bị chứng đầu nhỏ. Ở Rio nơi sẽ diễn ra Olympic, khảo sát mới đây cho thấy 29% các bà mẹ nhiễm Zika lúc mang thai có hài nhi đầu nhỏ trên siêu âm. Nếu nhiễm virút vào ba tháng đầu hoặc đầu ba tháng thứ hai của thai kỳ thì nguy cơ đầu nhỏ rất cao. Não ngừng phát triển, xương sọ teo sụm lại thành đầu nhỏ. Đáng lo thêm là mới biết Zika có thể vẫn gây hại cho các bé không bị đầu nhỏ. Tính ra có một trên năm ca có vòng đầu bình thường. Đã biết virút xâm nhập đến lá nhau vào thai phôi và đến thẳng vào các tế bào não. Virút có thể gây chết mô não, sự đóng vôi bất thường và các dị dạng não. Zika sống trong máu người mẹ lên đến 2 tháng.
Sự mất mát khủng khiếp. Có nhiều phụ nữ mang thai không biết mình nhiễm Zika và cam chịu nhìn con chào đời với khuyết tật thảm thương. Khoảng 80% người nhiễm không có triệu chứng gì, chỉ khoảng 20% thấy bệnh nhẹ khoảng một tuần gồm sốt, nổi ban, đau cơ khớp và mắt đỏ.
Mất mát khủng khiếp cho gia đình, tắt lụi hy vọng của trẻ trước cả lúc cuộc đời bắt đầu.
Cặp bài trùng Aedes - Zika
Muỗi Aedes truyền bệnh. Virút Zika được truyền sang người do muỗi Aedes. Có hai loại truyền Zika, chủ yếu là Aedes aegypti ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Muỗi Aedes albopictus cũng truyền virút lại có thể sống ở các vùng khí hậu lạnh hơn. Muỗi aegypti thì quen với người hơn, bay thấp dưới mắt cá chân để tránh phát hiện, cắn, hút ít máu rồi bay. Aegypti thường cắn vào ban ngày, nhiều nhất vào buổi sáng sớm và chiều tối. Đây cũng là giống truyền bệnh dengue, chikungunya và sốt vàng da. Albopictus (biệt danh là Hổ châu Á) hút máu người, sóc và các loài có vú máu nóng, hút đến đầy bụng.
Đàn ông truyền bệnh. Có 10 quốc gia báo cáo các ca truyền bệnh từ người sang người, có thể qua đường tình dục. Khi đàn ông nhiễm Zika, họ bị nhiễm cấp tính, rồi hồi phục vẫn truyền bệnh qua quan hệ tình dục, đường âm đạo, đường hậu môn hoặc làm tình miệng. Đã thấy virút sống đến 62 ngày sau nhiễm.
Danh sách vận động viên không đến Olympic Rio ngày càng dài. Các lực sĩ cho biết là lo lắng việc sinh con. Tổ chức Y tế Thế giới khuyên phụ nữ có bầu đừng tới Rio, nhưng các vận động viên phần lớn là đàn ông. Họ sợ truyền bệnh sang vợ hoặc bạn gái yêu.
Giằng co Olympic Rio
Cuộc khủng bố sinh học. Rio de Janeiro là thành phố bị virút Zika tấn công mạnh. Đã có hơn 26.000 ca nhiễm virút năm 2016. Vào ngày 5 tháng 8 này, có hơn 10.500 vận động viên, huấn luyện viên sẽ tụ đến Rio de Janeiro. Khoảng 500.000 du khách cũng đến Rio để vui với Olympic. Nếu ai đó trở về nhà mà bị nhiễm, các cư dân trong vùng cũng nhận lãnh nguy cơ. Khác nào cuộc khủng bố sinh học do cặp đôi Aedes - Zika. Có ước tính nguy cơ nhiễm bệnh thấp nhất là 1,8 ca tính trên một triệu du khách, nguy cơ cao là 3,2 ca trên 100.000 du khách. Olympic Braxin sẽ làm Zika lan tràn nhanh hơn.
Sợ Zika, không đến Rio. Tay gôn số một thế giới người Úc Jason Day cùng nhiều gôn thủ đã quyết định không tham dự Olympic. Nhiều tay quần vợt nổi tiếng: Djokovic, Dominic Thiem Áo, John Isner Mỹ, Nick Kyrgios Úc, huấn luyện viên trưởng của đội bóng chuyền Mỹ Jordan Speraw, cho biết trước khi đến Rio anh sẽ giữ tinh trùng đông lạnh. Danh sách còn dài.
WHO có mắc mướu? Đầu năm 2016 Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố virút Zika là một Tình Trạng Khẩn cấp Sức khỏe Công cộng Toàn cầu. Vậy mà mới đây tổ chức này vẫn khẳng định là Olympic 2016 sẽ không gây lan tràn virút Zika. Phải chăng WHO có thể mắc mướu về quyền lợi tại đây. Trước đây WHO có ký kết một bản ghi nhớ chính thức với Ủy ban Olympic Quốc tế (IOC) vẫn còn giữ bí mật nội dung đến nay.
Phản đối mạnh mẽ. Ngày 27/5/2016, 238 nhà khoa học ở 40 nước đã có thư ngỏ gửi tiến sĩ Margaret Chan, Tổng Giám đốc WHO, bản sao gửi Ủy ban Quốc tế Olympic, kêu gọi dời lại /chuyển Olympic Rio 2006 đi vị trí khác - mà không cần hủy bỏ. Các lý do chính: virút Zika ở Braxin thuộc chủng nguy hiểm hơn trước kia đã biết. Rio de Janeiro là một trong những nơi virút hoành hành nặng nhất. Các nỗ lực diệt muỗi không đạt, năm nay bệnh do muỗi lại tăng lên.
Tin nóng hổi. Theo CNN, ngày 5/7/2016, Rio - thành phố thảm họa với virút Zika hoành hành, có vi khuẩn siêu trùng lờn kháng sinh mới xuất hiện, môi trường sống tồi tệ (nước ao hồ ô nhiễm nặng), trong cơn lốc chính trị và tài chính (Tổng thống Dilma Rousseff bị ngưng chức).
Cuộc chiến cam go tiếp diễn
Ngày 1/2/2016, WHO tuyên bố Zika là một tình hình khẩn cấp Sức khỏe Công cộng. Đến cuối tháng 6.2016, WHO ghi nhận có 62 quốc gia hoặc lãnh thổ tiếp tục có sự lan truyền bệnh do muỗi. 47 quốc gia có bùng phát Zika từ 2015. Zika sẽ tiếp tục lan tràn ở các nơi khác. Mới đây Việt Nam cũng báo cáo có virút Zika truyền bệnh.
Nước Mỹ chưa sợ Zika! Tổng thống Obama đề nghị Quốc hội Hoa Kỳ chuẩn y khoảng 1,9 tỉ USD để giúp các y tế cơ sở và tiểu bang chuẩn bị ứng phó với cơn bùng phát Zika vào mùa hè, gồm chi phí phun thuốc, diệt lăng quăng và các phương tiện diệt muỗi khác. Yêu cầu này bị trì hoãn khoảng hai tháng, các Thượng nghị sĩ Cộng Hòa chỉ đồng ý chi 1,1 tỉ USD.
Nhắc nhở phòng tránh nhiễm Zika. (WHO) Tránh muỗi cắn. Tránh quan hệ tình dục không an toàn nếu bạn tình bị nhiễm Zika. Phải dùng bao cao su khi quan hệ. Nếu nhiễm hoặc nghi nhiễm, nên chớ ít nhất 4 tuần mới cho máu. Nếu làm việc trong một bệnh viện, phòng thí nghiệm hoặc cơ sở y tế, nên theo các quy định về tiếp cận với bệnh nhân bị nhiễm, với máu và dịch cơ thể.
Vắcxin (nguồn tin CNN, 20/6/2016). Virút lan tràn quá nhanh, kỹ thuật sinh học phải rượt đuổi. Theo WHO có khoảng 20 công ty chạy đua để làm vắcxin ngừa Zika. Phỏng định phải chờ khoảng 2 năm hoặc hơn mới có vắcxin trên thị trường. Nguồn tin phấn khởi về vắcxin (GLS-5700) đến từ Công ty Inovio Pharmaceuticals và GeneOne Life Science. Mới được FDA Hoa Kỳ cho phép, họ sẽ bắt đầu thử nghiệm lâm sàng vắcxin ngừa Zika (loại virút đã được thao tác DNA).