Cái chuyện dạy thêm học thêm này, năm nào cũng nói, năm nào cũng mang ra bàn để rồi nó cứ mãi mãi là việc... đang bàn. Mấy hôm nay dư luận dậy sóng khi Bí thư Thành ủy TP. Hồ Chí Minh chỉ đạo cấm dạy thêm và có một ông hiệu trưởng mếu máo khóc trong cuộc họp vì giáo viên không được dạy thêm. Một nhóm cô giáo khác, có cả hiệu trưởng thì... tuyên chiến: Muốn cấm dạy thêm hãy đối thoại với chúng tôi...
Dạy thêm dứt khoát là một việc bất bình thường trong thao tác dạy học. Có một thời, cũng chưa xa lắm, người ta không biết việc dạy thêm học thêm lại... quan trọng hơn dạy chính học chính thế này. Thời ấy, thời chúng tôi đi học chẳng hạn, chỉ dạy thêm trong 2 trường hợp và gọi là bồi dưỡng, và miễn phí, một là bồi dưỡng học sinh giỏi, hai là các bạn học yếu được tập trung học thêm, tuần vài buổi, chỉ mang tính thời vụ chứ không thường xuyên liên tục trường kỳ hết năm này tháng khác như bây giờ...
Giờ, dạy thêm xôm hơn học chính. Dành nhiều thời gian hơn, nhiều tiền hơn, nhiều công sức hơn (cả người phục vụ và người học). Bố mẹ, hoặc ông bà, trở thành xe ôm của con, không được chậm một phút. Tan chỗ này là lao sang chỗ khác, gà gật nhai bánh mì, bánh bao, bánh các loại trên yên xe máy. Vừa xong toán chỗ này lao ngay sang sinh chỗ kia, rồi nhao đến văn và về đến ngoại ngữ... cứ thế, chả phải mình học sinh, mà cả xã hội cứ loạn cào cào cả lên, cứ như mục đích cuộc đời chỉ còn học thêm học thêm học thêm... Và thu nhập của giáo viên thì, lương chính thành phụ, lương phụ (dạy thêm) thành chính.
Với tư cách người từng đi học, từng có con đi học, tôi mong mỏi, lúc nào đó, ngành giáo dục trở lại... ngày xưa, trong sáng tình thầy trò và đàng hoàng tư thế nhà giáo…
Nhưng té ra không phải thế và không chỉ thế. Hàng triệu trẻ em vùng cao, vùng sâu, vùng xa, và kèm đấy là hàng vạn thầy cô giáo, có được học sinh đến trường là hạnh phúc rồi, phải bỏ tiền túi mua kẹo (rẻ tiền) dụ chúng đi học, chứ lấy đâu mà dạy thêm dạy nếm...
Vậy thì có bất công quá không khi xuất phát điểm cùng là giáo viên với nhau mà giờ người thì tháng thu nhập từ dạy thêm hàng vài chục triệu và người thì lấy tiền túi từ lương vốn đã ít ỏi mua quà dụ học sinh đi học, trong khi con mình thì phải gửi tứ tán?
Ngay một số giáo viên ở thành phố, nhưng dạy ở nông thôn cũng đã có hoàn cảnh và thu nhập khác xa một trời một vực với các giáo viên ở thành phố, dạy ở thành phố. Tôi quen một cô giáo nhà ở Pleiku nhưng dạy ở một trường huyện cách nhà 2 chục cây số. Hai chục cây mà đã khác nhau lắm rồi. Ngoài chuyện tiền xăng nhiều hơn để đi dạy, không có học trò học thêm, quà cáp cũng không có, thì các cô còn tốn tiền mua... áo mưa và ủng. Nắng hay mưa thì cũng phải mặc áo mưa đi ủng. Nắng thì chống bụi mà mưa thì chống mưa và bùn. Đằng đẵng hàng chục năm với ước mơ chuyển trường ngày càng xa vời. Bởi các cô chỉ dạy cách nhà có hai chục cây số. Còn những thầy cô hàng trăm cây, họ có gì đâu. Và điều kỳ diệu là, rồi họ cũng quen, cũng coi ngôi trường họ dạy là ngôi nhà thứ hai của mình. Tôi đã nghe nhiều thầy cô giáo nói về ngôi trường của họ với tất cả sự yêu thương và gần gũi của họ, nói về học sinh của họ với tất cả cảm xúc và tình thương của những ông bố bà mẹ nói về con chứ không chỉ là thầy với trò...
Tôi, trong một cơn bức xúc, nhất là thấy thầy hiệu trưởng mếu máo phát biểu trong cuộc họp về dạy thêm, rồi cô hiệu trưởng nào đấy đề nghị “hãy đối thoại với chúng tôi” khi TP.HCM định cấm dạy thêm nó cứ thế nào ấy, dù những đề xuất ấy có vẻ như chính đáng, bởi như một số thầy cô nói “không ai sống được bằng lương”, và “bác sĩ khám ngoài được sao giáo viên lại không”? bèn làm một cuộc khảo sát.
Là bởi, hàng vạn, thậm chí hàng triệu giáo viên vùng sâu, vùng xa còn phải bỏ tiền túi ra mua kẹo nhử học sinh đi học, con gửi mỗi nơi một đứa, chồng thì vài ba tháng mới được gặp,... mong một bông hoa 20/11 cũng chả có chứ đừng nói dạy thêm, và họ không khóc, không đòi đối thoại...
Và nữa, tóm lại chúng ta xác định mục tiêu và chiến lược giáo dục là gì, là cứ dạy ở trường rồi về nhà mở lớp dạy thêm à? Hay là thôi, xóa hết các trường đi, cứ để giáo viên mở lớp ở nhà, Bộ Giáo dục trở thành bộ khảo thí, chỉ phụ trách việc thi đầu ra thôi, có khi lại hay ấy nhể, lại khỏi mếu máo nhể?
Mà chúng ta ưu việt hơn các nước khác là y tế và giáo dục vì nhân dân, vì người nghèo, nhưng giờ thấy cứ học và bệnh là tiền thun thút ra, cả vợ chồng trằn lưng ra làm chỉ để lo cho con học. Hãy thử ra đường đúng lúc tan các lớp học thêm mà xem, nhích từng bước một nhé, khổ khổ là, đông hơn tan lớp học chính ấy, vì các lớp học chính có trường có cổng có đường to, còn các lớp này, nhà bé tí, đường bé tí, cổng bé tí, hàng trăm con người dồn vào đấy, kẹt tứ bề, khổ hơn thời chiến tranh đi học nữa...
Tôi xin cóp ra đây một số ý kiến của các thầy cô giáo, phụ huynh và những người quan tâm đến giáo dục xung quanh vấn đề dạy thêm học thêm hiện nay:
“Nông thôn dạy không mà còn phải đi năn nỉ phụ huynh chứ ở đó mà có tiền. Hồi tôi còn đi dạy y như vậy. Lương còn ít hơn bây giờ, có khi hai ba tháng mới phát lương. Cả đời dạy học, đạt giáo viên giỏi, làm thanh tra chuyên môn, dạy học sinh giỏi, chấm thi giáo viên giỏi, học sinh giỏi... về hưu không đủ tiền mua nhà còn nợ. Bạn bè có đứa còn ở nhà trọ. Hưu rồi, thỉnh thoảng học trò cũ ghé thăm. Thế là vui”.
(Trúc Linh Lan, Hội Nhà văn TP. Cần Thơ).
“Nhờ anh Hùng cho tôi gửi Bộ Giáo dục lời nhắn sau đây, tôi đã viết nhiều nhưng họ không nghe. Ngày trước chúng ta đi học làm gì có dạy thêm, học thêm. Trong một lớp học có đủ các đối tượng khá giỏi, trung bình và yếu kém. Giáo viên phải dạy phù hợp cả ba đối tượng.
Nhưng rồi Bộ sinh ra trường chuyên để tạo gà nòi đi thi học sinh giỏi quốc gia và quốc tế.
Trường chuyên thì ít mà số muốn có suất để chắc thi đại học thì nhiều nên các trường đẻ ra lớp chọn. Đấy chính là mầm mống của tệ dạy thêm học thêm ở các tỉnh, thành phố. Chứ ở nông thôn miền núi mời học sinh đi học còn khó.
Trường chuyên lớp chọn đẻ ra tệ thành tích trong giáo dục và gian lận trong thi cử.
Cách đây 15 năm tôi đã viết trên báo Lao động phải bỏ trường chuyên lớp chọn. Bộ Giáo dục đã bỏ trường chuyên cấp THCS chỉ còn giữ ở bậc PTTH. Còn lớp chọn thì thả nổi. Một trường một khối lớp không chỉ có một lớp chọn mà có nhiều lớp chọn A, B, C, D, E... Phải mất tiền mới vào được lớp chọn thứ thiệt A đấy ạ, các lớp chọn khác đều đánh lừa phụ huynh cả thôi”.
(An Thanh Lương, nhà báo, Hà Nội)
“Nói đâu xa bác, ở Gia Lai có vị dạy thêm phải tuyển đầu vào, giỏi mới nhận, lúc đầu em không tin nhưng tìm hiểu thì có thật. Nghe xong chán hẳn, tưởng thi tuyển giỏi không nhận chỉ nhận các cháu yếu kém để nâng cao kiến thức cho các cháu. Dạy kiểu này em làm cũng được”...
(Lê Dũng, kỹ sư thủy điện).
“Vì mỗi tháng họ đang có thu nhập ít thì mấy triệu, nhiều thì hơn hoặc gấp đôi ba lần lương nên giờ bị cắt họ thấy hụt hẫng. Vùng sâu, xa đâu chứ trường của cháu thuộc Phòng giáo dục thành phố cách trung tâm có 8km mà 20/11 đến hoa còn chả có nữa là... Sống chỉ đúng bằng lương. Vậy nhưng thấy cuộc sống vẫn tươi đẹp dù tiền hơi ít”.
(Nguyễn Thu Hương, giáo viên Pleiku).
“Cháu cũng xấu hổ cho họ lắm ạ. Vì dạy thêm mang lại cho họ từ hàng chục đến vài chục triệu mỗi tháng nên mất nó thì họ phải... khóc thế đấy ạ. Chả phải so đâu, so với mấy thầy cô dạy giáo dục công dân, thể dục, công nghệ... cùng trường họ thôi xem họ sống bằng lương hay bằng gì ạ”.
(Nguyễn Hương, giáo viên Gia Nghĩa, Đăk Nông).
“Cháu thấy thế này, nhà trường nên mở thêm lớp học nhảy hoặc học nhạc..., hay học bộ môn thể thao nào đó... Nếu phụ huynh nào không đón con vào lúc tan trường được thì đăng ký vào học. Thế là giải quyết được vấn đề. Còn bảo là không sống được với lương thì có phần không thuyết phục. Bởi vì như chính cháu đây nhà thì ở Pleiku mà đi dạy dưới huyện cách 47km, tới trường còn phải đi nhiều điểm làng nữa, lương 4,2 triệu. Cháu đi về hàng ngày mà vẫn bình thường đấy thôi. Chưa kể đến việc nhà muốn dùng việc gì vay khoảng 40 triệu thì ngân hàng trừ hết phân nửa lương rồi cũng sẽ ổn thôi... Nhìn mấy đứa nhỏ mới học cấp một thôi mà đi học thêm đủ các kiểu... không có thời gian vui chơi cũng không có thời gian tự nghiên cứu bài rồi cũng chẳng giúp đỡ được gì cho bố mẹ, lâu dần rồi chúng coi việc ba mẹ phục vụ chúng là chuyện hiển nhiên... Còn giáo viên thì về đến nhà là bận dạy thêm thì thời gian đâu mà nghiên cứu bài rồi tự học bồi dưỡng thêm kiến thức chứ... rồi sức khỏe đâu mà lên lớp dạy cho “hết sức mình”...
(Mai Uyên, giáo viên Pleiku).
“Không có thêm thắt gì ở đây hết, tiêu cực, cứ dạy hết mình trên lớp đi, con trẻ cũng rất cần được nghỉ ngơi. Nếu gia đình có nhu cầu họ sẽ học gia sư hoặc trung tâm chứ không phải là giáo viên của lớp. Phụ huynh họ sợ con bị trù nên mới phải cho con đi học thêm theo yêu cầu thôi. Đó là sự thật”.
(Oanh Nam Phương, phụ huynh, Hà Nội).
“Ai dạy thêm thì cho nghỉ dạy chính, để chuyên tâm dạy thêm, còn suất chính đó để sinh viên sư phạm tốt nghiệp ra trường hiện thất nghiệp thế chỗ. Còn không, phần dạy thêm nên để các em tốt nghiệp sư phạm hiện chưa xin việc được, hoặc giáo viên về hưu họ dạy. Chính cô thầy đang đứng lớp ép các em về học thêm mình, sinh ra tâm lý tiêu cực... của các em”.
(Trần Đào, phụ huynh, Tam Kỳ).
“Giáo viên dạy thêm ở nhà á? Có lấy được tiền thiên hạ cũng đổ mồ hôi ròng ròng. Chắc các bác quan chức không hiểu, tưởng giáo viên dạy thêm ở nhà cũng nhẹ nhàng lắm... Mà chỉ có giáo viên giỏi mới có học sinh đến học. Con số đó chỉ chiếm ít phần trăm lắm í. Đa số còn lại giáo viên có lương, không chết đói, nhưng đói đến chết. Nên có thấy quan chức nào đi làm giáo viên đâu?”.
(Phan Mai Hương, giáo viên, trường chuyên Hòa Bình)
“Sao họ nghĩ giáo viên lấy tiền thiên hạ dễ thế nhỉ. Dạy thêm con người ta mà cuối học kỳ điểm thi bị sụt là đau đầu rồi chứ đâu đơn giản. Với chương trình học và thi như bây giờ nếu không cải cách thì nói thật với bác không học thêm thì Đại học Y chỉ còn 6 điểm 3 môn. Bản thân em cũng là giáo viên. Xét thấy việc dạy thêm là tất yếu. Thứ nhất học sinh bây giờ rất lười học. Tính tự giác không cao. Thứ hai, chương trình học quá nặng ở tất cả các cấp học. Thứ ba, học một thi mười. Thứ tư, năng lực giáo viên chưa đồng đều nên học sinh tìm thầy cô giỏi hơn để học là một tất yếu,...
Và chung quy lại đừng đổ vì tiền mà giáo viên đi dạy thêm. Một giáo viên không có chuyên môn tốt đố bói được học sinh đến học. Không biết ở đâu như thế nào chứ nơi em công tác đừng nói chuyện con không đi học mà giáo viên trù được đâu. Mất công. Học sinh là người đánh giá năng lực giáo viên chuẩn và chính xác nhất. Dạy thêm cũng là quá trình trau dồi chuyên môn...”.
(Mai Phương, giáo viên, thành phố Thanh Hóa).
“VCH ơi đúng là giáo viên vùng sâu vùng xa hy sinh rất nhiều. Họ nhiều khi xa chồng xa con lên vùng heo hút mang con chữ cho con em người dân tộc. Họ có phụ cấp gấp đôi và ăn uống sinh hoạt đơn giản. Giáo viên vùng xuôi đô thị Hà Nội, Sài Gòn rất đắt đỏ không dạy thêm họ sẽ chết... Tôi ủng hộ dạy thêm và dạy thật tốt”.
(Thế Bảo, giáo sư âm nhạc).
“Em cực lực phản đối việc dạy thêm và nhất quyết không mắc mưu đưa người nhà đi học thêm”.
(Phạm Phong Lan, nhà văn, nhà báo, Website Hội Nhà Văn Việt Nam).
Còn rất nhiều ý kiến gửi đến khi trả lời ý kiến của tôi, nhưng “đất” có hạn, chỉ xin trích đại diện một số ý kiến. Và tôi, với tư cách từng đi học (không phải học thêm), từng có con đi học (học thêm những môn chính), và cũng từng đi phụ đạo, bồi dưỡng, tôi mong mỏi, lúc nào đó, ngành giáo dục trở lại... ngày xưa, trong sáng tình thầy trò và đàng hoàng tư thế nhà giáo, để cháu tôi sắp tới không phải vào học trường quốc tế, tiền rất cao nhưng không phải... học thêm...