Thuốc không kê đơn là thuốc người bệnh có thể mua trực tiếp tại các nhà thuốc mà không cần đơn của bác sĩ để trị những chứng bệnh thông thường như cảm cúm, sốt, đau (đau đầu), sổ mũi, ngạt mũi, ho... Các thuốc này được sử dụng để làm giảm bớt các triệu chứng bệnh hay gặp, tương đối an toàn nhưng không phải là vô hại, dùng thế nào cũng được, mà chúng vẫn có những tác dụng không mong muốn cho người dùng, nhất là đối với những người mắc bệnh mạn tính hoặc có những vấn đề về sức khỏe trước đó… thì càng phải thận trọng dùng.
Việc đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng sẽ giúp người bệnh biết được:
Liều và cách dùng thuốc đúng
Việc đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc còn giúp người bệnh biết được liều lượng dùng, số lần dùng trong ngày và thời gian trị liệu (chỉ được dùng tối đa là trong bao nhiêu ngày); biết được cách uống thuốc đúng (đối với những thuốc có những lưu ý đặc biệt khi uống), uống vào thời điểm nào (vào buổi sáng, uống trước ăn, uống sau ăn hay uống vào buổi tối…) để thuốc đạt hiệu quả cao nhất và tránh bị đồ ăn, thức uống làm hỏng thuốc; tránh tình trạng mặc định bấy lâu nay ở nhiều người là cứ ăn xong rồi mới uống thuốc, bất kể đó là thuốc gì.
Ví dụ: Các loại vitamin uống sau ăn hấp thu tốt hơn, các thuốc giảm đau chống viêm không steroid uống sau ăn để giảm kích ứng dạ dày… Phải uống các thuốc mình đang dùng trị nhiều bệnh cách nhau thế nào để tránh được tương tác bất lợi do thuốc gây nên… vì một số thuốc không kê đơn có thể gây tương tác với các thuốc kê đơn khi sử dụng đồng thời. Ví dụ, nhóm thuốc chống sung huyết làm giảm tác dụng của thuốc trị tăng huyết áp, thuốc aspirin làm gia tăng nguy cơ chảy máu ở người đang sử dụng thuốc chống đông heparin (thuốc chống đông máu), vitamin B6 làm giảm tác dụng của levodopa (thuốc trị Parkinson)...
Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc mang lại nhiều lợi ích cho người dùng.
Đối tượng chống chỉ định hoặc phải thận trọng dùng
Hầu hết các thuốc đều có chống chỉ định nhất định (tức là những đối tượng không được dùng) và những đối tượng nếu dùng phải rất thận trọng (có sự theo dõi sát sao về tình trạng sức khỏe trong quá trình dùng thuốc).
Mỗi loại thuốc sẽ có những chống chỉ định riêng, những thận trọng riêng. Ví dụ: Đối với thuốc hạ sốt, giảm đau paracetamol, người bệnh nhiều lần bị thiếu máu hoặc có bệnh tim, phổi, thận hoặc gan không được dùng. Thuốc mebendazol (thuốc trị giun) không dùng cho người mang thai 3 tháng đầu, người bị bệnh gan và những người quá mẫn với mebendazol. Thuốc nhuận tràng macrogol không dùng cho người bị viêm loét đại trực tràng, đau bụng không rõ nguyên nhân. Hay thuốc nhỏ mũi oxymetazolin, trẻ em dưới 6 tuổi, người bệnh bị glocom không được dùng và những đối tượng như người bị bệnh mạch vành, đau thắt ngực hoặc tăng huyết áp… dùng phải hết sức thận trọng vì bệnh có thể nặng lên do thuốc gây tác dụng trên tim mạch. Dùng oxymetazolin quá liều, kéo dài hoặc quá thường xuyên có thể kích ứng niêm mạc mũi, đặc biệt ở trẻ em; có thể gây tác dụng phụ toàn thân như tăng huyết áp, hồi hộp lo lắng, buồn nôn, chóng mặt, đau đầu, đánh trống ngực hoặc nhịp tim chậm phản xạ…
Đối với những người có bệnh mạn tính như bệnh tăng huyết áp, phì đại tuyến tiền liệt, đái tháo đường, hen suyễn... cần hết sức thận trọng khi dùng các thuốc không kê đơn vì có thể gây ra tác hại nguy hiểm (làm trầm trọng thêm bệnh sẵn có) hoặc gây ra những phản ứng cơ thể nghiêm trọng. Ví dụ: Các thuốc chống sung huyết gây co mạch trong điều trị nghẹt mũi (phenylephedrin, pseudoephedrin...) làm gia tăng huyết áp ở người bệnh tăng huyết áp; thuốc kháng histamin thế hệ cũ (chlorpheniramin, dexchlorpheniramin...) gây bí tiểu ở người phì đại tuyến tiền liệt; thuốc aspirin và các thuốc kháng viêm NSAID (ibuprofen, diclophenac...) gây khởi phát đợt hen suyễn, gây ra viêm loét dạ dày - tá tràng...
Nắm được các tác dụng phụ của thuốc để xử lý và phòng tránh
Trong mỗi tờ hướng dẫn của từng loại thuốc, ít, nhiều đều có đề cập tới những tác dụng không mong muốn của thuốc có thể xảy ra khi dùng ở liều bình thường và khi quá liều. Các tác dụng phụ thường gặp nhẹ như buồn nôn, nôn, chóng mặt, dị ứng da (mẩn ngứa)... đến nặng như gây loét, chảy máu dạ dày, tá tràng; phản ứng dị ứng nặng... có thể tử vong nếu như không được cấp cứu kịp thời. Đọc kỹ điều này giúp người bệnh nhận diện được những “thủ phạm” bất lợi (những bất thường) khi dùng thuốc để biết cách xử lý thích hợp như ngừng thuốc, đi khám...
